میراث مکتوب- مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب سیصد و پنجاه و سومین اثر خود را به انتشار اصل یازدهم کتاب «خلاصة الأشعار و زبدة الأفکار» (بخش ری و استراباد و نواحی آن بلاد) تألیف میر تقی‌الدّین کاشانی (زنده در ۱۰۱۶ ق) با مقدمه و تصحیح مرتضی موسوی و رضوان مسّاح اختصاص داد.
میر تقی‌الدّین محمّد فرزند شرف‌الدّین علی حسینی کاشانی معروف به «میر تذکره» و متخلص به «ذکری» شاعر و نویسندۀ عصر صفوی است. اثر اصلی او خلاصة الاشعار و زبدة الافکار است که بیش از ۴۰ سال در تألیف آن رنج برد و شرح‌حال و سروده‌های منتخب نزدیک به ۸۷۰ شاعر، از پیشینیان تا معاصران خویش، را در آن گرد آورد. بخش خاتمۀ این کتاب خود بالغ بر ۱۲ اصل (هر اصل مخصوص شهری و ناحیه‌ای) و ویژۀ سرایندگان هم‌روزگار مؤلف است که در مجموع گزارش احوال و اشعار بیش از ۴۱۰ تن را در بردارد و از جهاتی بسیار حائز اهمیت است. اثر حاضر اصل یازدهم این بخش است و در دو فصل به ۱۵ شاعر از خطّۀ ری و ۱۶ شاعر از منطقۀ استراباد و نواحی آن بلاد پرداخته است.
بنا به نوشتۀ مصححان در مقدمه، شیوۀ نثر خلاصة الاشعار، همان اسلوب انشای معمول سده‌های ۱۰-۱۱ ق است که گاه به نثر فنی می‌زند و سجع‌پردازی ویژگی اصلی آن است که زمانی با عبارت‌های فضل‌نمایانه و کاربرد واژه‌های مغلق همراه می‌شود. با این حال، کلیت مطلب چنگی به دل می‌زند و فصیح، قابل فهم و خوشایند نوشته شده است.
اشعار منتخب در خلاصة الاشعار معمولاً قالب‌هایی چون قصیده، غزل، قطعه، رباعی، ترکیب‌بند و ترجیع‌بند است و کمتر نمونه‌ای از قالب مثنوی در آن دیده می‌شود. تقیالدین این اثر را به سه تن از شاهان صفوی تقدیم کرده است؛ در اوایل کار به شاه‌تهماسب، در جایی به سلطان محمد خدابنده و در بخش خاتمه به شاه عباس.
همان‌طور که در بالا اشاره شده، رضوان مسّاح و مرتضی موسوی اصل یازدهم این اثر را برای تصحیح انتخاب کرده‌اند. اصل یازدهم در دو فصل تنظیم شده است. فصل نخست مخصوص شاعران ری (۱۵شاعر) است و فصل دوم تعلق به سرایندگان استراباد (۱۶ شاعر) دارد؛ اما این دو مصصح بنا به نوشته‌شان نکته‌هایی به دست آورده‌اند که به آنها اشاره می‌شود.
نخست اینکه صاحبان تراجم این اصل از طبقات گونه‌گون اجتماعی انتخاب شده‌اند که می‌توان آنها را از این حیث عموماً در دو دسته گنجاند: الف- وابستگان به دربار سلطنت و عوامل حکومت، ب- صاحبان مشاغل غیردرباری و مردمی. دومین ویژگی این اثر اشاره به سبک و تبعات ادبی، نقد و نظر یا جانب‌داری از شعر برخی سرایندگان است. سوم اینکه، تقیالدین از سه مجموعه شعر با عناوین دیوان محمدشریف هجری، دیوان مولانا یمینی و مجموعه رباعیات مولانا سحابی نام می‌‌برد که اطلاعی از آنها در دست نیست. ذکر ماجراهای شگفت از زندگی برخی شاعران، بازی‌ها، هنرها و برخی شاخه‌ها که شعرای اصل یازدهم بر آنها وقوف داشته‌اند از دیگر دستاوردهای این دو مصصح در تصحیح اصل یازدهم خلاصة الاشعار و زبدة الافکار است.
اصل یازدهم این اثر که به شاعران ری و استراباد و نواحی آن بلاد پرداخته، در دو فصل تدوین شده است. تقیالدین در فصل نخست به شاعران بخش ری پرداخته که شامل آثار ۱۵ شاعر است. قاسم‌بیگ حالتی، شاه‌صفی نوربخشی، شاه‌رضا نوربخشی، قاضی محمد، قاضی عطاءالله، خواجه محمد شریف هجری، امیر قاضی اسیری از جملهٔ این شاعران هستند.
مؤلف در صفحۀ ۷۲ در نوشتاری کوتاه به معرفی قاضی عبدالله پرداخته و اشعار وی در قالب غزل و قصیده را دارای بلاغت دانسته و قصایدی از وی در موعظه و جواب امیرخاقانی و مدح اعتماد‌الدوله میرزا سلمان جابری گفته و یکی از برادران حضرت قاضی بر سبیل تحفه و سوغات مسوّد این اوراق آورده و التماس ایراد آن قصاید را در این خلاصه نموده.
بخش دوم این کتاب شرح حال و اشعار ۱۶ تن از شاعران بخش استراباد است. مولانا فارغی، سحابی، روغنی، ناطقی، علی نیازی، بیانی و الهی از جمله شاعران این خطه هستند که تقیالدین به آنها پرداخته است.
نمایه‌ها بخش پایانی این اثر است که در آن آیات، احادیث و عبارات عربی و نیز کسان، اقوام و قبایل، جای‌ها و بناها و همچنین واژه‌ها، ترکیبات و عبارات، اصطلاحات ادبی و نقد ادبی برای مطالعه بیشتر در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
«خلاصة الأشعار و زبدة الأفکار» (بخش ری و استرآباد و نواحی آن بلاد) اثر میرتقی‌الدّین کاشانی با تصحیح و مقدمه مرتضی موسوی و رضوان مسّاح از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است. این اثر با جلد شومیز به بهای ۶۷ هزار تومان و با جلد سخت به قیمت ۹۲ هزار تومان به فروش می‌رسد.
علاقه‌مندان برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره تلفن ۶۶۴۹۰۶۱۲ ۰۲۱ داخلی ۱۰۵ تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی