میراث مکتوب – تعلیم و تربیت از مسائل مهم و اساسی و نیاز مبرم هر جامعه است.
از این رو، بررسی و شناخت دقیق جایگاه علم و دانش که در گذشته منحصر به مدرسه های علمیه بود، ضرورت دارد. با توجه به اینکه چنین مراکز علمی و آموزشی فقط جنبۀ فرهنگی دارد، لازم است راهکارهایی اقتصادی برای ادارۀ چنین مراکزی در نظر گرفته شود تا از پشتوانۀ مالی برخوردار شوند، زیرا در صورت عدم پشتوانه، نتیجۀ مطلوب حاصل نخواهد شد.
نگاهی تحلیلی به سیر تعلیم و تعلم در حوزه های علمیه تشیع، نشان می دهد که وقف همچون ارزشی دینی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی در ساخت مدارس علمیه نقش بسزایی داشته است؛ چنان که بیشتر این گونه مدرسه ها در شهرهای قم، نجف، کربلا … توسط واقفان خیراندیش و نیکوکار احداث شده اند.
مشهد نیز از این قاعده بیرون نیست؛ زیرا از قرن چهارم که قریۀ سناباد به علت وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) به شهر مشهدالرضا (ع) تبدیل شد، تاکنون مدرسه های علمیۀ فراوانی در این شهر تأسیس گردیده که نشانگر نقشی می باشد که راهکار وقف در توسعۀ کمی و کیفی فضاهای آموزشی و نشر علوم اسلامی در جامعه داشته است.
در تحقیق موجود، سندها و موقوفه های 13 مدرسۀ علمیۀ تاریخی در مشهد که به دورۀ تیموریان، صفویان و قاجاریه تعلق دارند، مورد بررسی قرار گرفته که به خوبی نشانگر جایگاه وقف در ساخت مدرسه ها و رشد و توسعۀ آن هاست.
در کتاب پیش رو ، افزون بر معرفی مدرسه های تاریخی، وقف نامه های هریک به دقت مورد بررسی قرار گرفته، برای آسان کردن مطالعۀ آن ها، در حد نشانه گذاری و قطع و وصل های معمول، عبارت ها و کلمه های متن ویراسته شده است.
پسندیده، محمود، اسناد و موقوفات مدارس تاریخی حوزۀ علمیۀ مشهد، مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 202 صفحه، شمارگان: 1000 نسخه، قطع: وزیری، بها: 80000 ریال، 1394.