میراث مکتوب- پس از کوشش بسیار مردم ایران که مدتی پیش از سال ۱۲۸۵ آغاز شده بود، بالاخره در ۱۳ مرداد، مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را امضا کرد و در ۱۴ مرداد صادر شد. آشنایی ایرانیان با تحولات جدید در مغرب‌زمین به سبب تحصیل علوم در اروپا، از زمان عباس‌میرزا و بعد آن، چاپ روزنامه و ساخت و آغاز به کار چاپ‌خانه در ایران، در زمینه‌های گوناگون (حکمرانی بر مبنای تصمیمات نمایندگان منتخب مردم در مجلس، قوانین، قضاوت، دانشگاه، بیمارستان و دیگر زیرساخت‌های سیاسی، اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و …) موجب انتقال آگاهی به مردم شد.
نهضت مشروطیت نخستین جنبش همگانی مردم در دگرگونی نظامی سیاسی در ایران است و برای بسیاری از رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران چون کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹، اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ و رویدادهای پس از آن در تفویض سلطنت از رضا شاه به محمدرضا شاه، ملی‌شدن صنعت نفت در اسفند ۱۳۲۹، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و برکناری نخست‌وزیر وقت (دکتر مصدق) و کابینه‌اش، کشتار مردم تهران و ورامین در خرداد ۱۳۴۲، انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ و … تجربه‌ای مهم گشت و بر تمامی آنها تأثیر فراوانی گذاشت.
درباره تاریخ مشروطیت کتاب‌های گوناگونی نوشته شده است که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: تاریخ بیداری ایرانیان نوشته ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ مشروطیت ایران و زندگانی ملک المتکلمین نوشته مهدی ملک‌زاده، انقلاب ایران نوشته ادوارد براون، تاریخ مشروطه ایران و تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان نوشته تبریزی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران نوشته سید حسن تقی‌زاده، جلد هفتم تاریخ کمبریج موسوم به تاریخ ایران معاصر که در آن به انقلاب مشروطه پرداخته شده است و نیزانقلاب مشروطیت نوشته شده در دانشنامه ایرانیکا.
در کتابخانه ملی ملک نیز سه کتاب تاریخ مشروطه موجود است که به صورت مختصر با نام و نشان آنها آشنا می‌شویم:
تاریخ مشروطیت ایران، کتابت ۱۳۲۸ قمری، شماره اموال: ۳۶۷۷.
تاریخ مشروطیت ایران، اثر نصرالله مستوفی، کتابت ۱۳۲۵ قمری، شماره اموال: ۳۸۱۹.
تاریخ مشروطیت ایران، اثر محمدمهدی شریف، کتابت ۱۳۳۳ قمری، شماره اموال: ۶۰۶۸.
تصویر برخی از روحانیان اثرگذار در دورۀ مشروطه از تاریخ مشروطیت به شماره اموال ۶۰۶۸.
در موزه ملی ملک یک نقاشی بسیار زیبا از ملک المتکلمین، شهید مبارز انقلاب مشروطیت موجود است. حاجی میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین از خطیبان مشهور دوره مشروطیت و در شمار یکی از اصلی‌ترین و اعظان مشروطه‌خواه بود که پس از به توپ بستن مجلس، دستگیر شد و به تاریخ دوم تیر ماه ۱۲۸۷ (بیست و سوم جمادی الاول ۱۳۲۶)، در باغ‌شاه، به همراه میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل، مقابل دیدگان محمدعلی‌شاه به قتل رسید. این اثر با تکنیک رنگ و روغن بر روی بوم اجرا شده است. امضای مصور الملک در سمت چپ اثر دیده می‌شود. در این نگاره ملک المتکلمین ایستاده بر روی فرشی، با دستش به صندلی تکیه زده و پشت سر، پرده بزرگی به کنار زده و جمع شده است.
نقاشی مصور الملک از ملک المتکلمین در سال ۱۳۳۸ قمری، با شماره اموال ۶۰
علیرضا حیدری
منبع: کتابخانه ملک