میراث مکتوب – تحلیل بازنویسی متون ادبی در دوره های مختلف تاریخی با توجه به تغییرات زبانی، در حوزه واژگان، نحو و بلاغت می تواند دگرگونی مفاهیم و تصاویر مندرج در آن آثار و تاثیر تغییرات تاریخی بر متون را نشان دهد. تذكره ها و تراجم احوال نیز از این قاعده خارج نیستند و شاید بتوان گفت كه در هر دوره از بازنویسی متون ادبی تصویری جدید از متون پیشین خلق می شود. دركتاب «مقامات ژنده پیل» حكایتی از احمد جام نقل است كه از قضا در یكی از نسخه های خطی دانشگاه تهران كه به صورت جُنگ ثبت شده، روایتی به لحنی دیگر از آن آمده است.
این پژوهش علاوه بر ذكر و تصحیح این چند برگ به دنبال آن است كه چه اندازه تذكره نویسان و حكایت پردازان به اشاره های آهسته قلم در توصیف ویژگی ها و شیوه سلوك شیخ جام تغییر داده و با جمله ای و خطی، تصویری مبهم از او نشان داده اند. در این دو نسخه، علاوه بر اختلافات زبانی و بلاغی تغییراتی در مكان ها، چگونگی وقوع رخدادها و واكنش ها دیده می شود كه پایبند نبودن تذكره نویس به متن اساس و اولیه ای را نشان می دهد. اما شباهت های بسیار در جمله نویسی و بیان موضوع میان دو نسخه، نشان دهنده وجود نسخه اصیل تری از داستان است كه منبع هر دو روایت محسوب می شود. در شیوه بلاغی و چگونگی بیان، از نظر نحو و الگوهای زبانی میان دو روایت تفاوت هایی وجود دارد. از نظر محتوایی نكته قابل توجه این است كه نویسنده هر دو مكتوب به بیان اطلاعات دقیق و مشترك تاریخی و جغرافیایی از موضوع می پردازند و در ارائه آمار اختلافی ندارند از طرفی تمام این حكایت خود سند روشنی است از جایگاه و قدرت صوفیه در دوره های تاریخی مورد نظر.
متن کامل این مقاله نوشتۀ مریم زمانی که در فصلنامۀ پژوهش زبان و ادب فارسی (سال چهل و هفتم، زمستان 1396) منتشر شده است اینجا بخوانید