میراث مکتوب- آیینه در برابر خورشید عنوان اثری است در شناخت زندگی استاد احمد مهدوی دامغانی، به‌کوشش سیّد محسن علوی‌زاده و سیّد حسین حسینی نورزاد، از منشورات نشر نی در سال ۱۳۹۹.
دکتر سیّد محسن علوی‌زاده، استاد بیماری‌های قلب دانشگاه تِمْپِل آمریکا، و دکتر سیّد حسین حسینی نورزاد، استاد دانشکدۀ معماری دانشگاه تهران، با نیّت معرّفی استاد احمد مهدوی دامغانی به جوانان ایرانی این اثر را تدوین کرده‌اند که محصول بیست دیدار با استاد، در فاصلۀ آذر ۱۳۹۲ تا آذر ۱۳۹۳، بوده و شرح حال مختصری از وضع و حال ایشان از خردسالی تا سالخوردگی است. مراحل تدوین اثر آنچنان که از یادداشت استاد مهدوی دامغانی برمی‌آید، در مهر ۱۳۹۸ با ویراستاری سیّد علی رضوی به پایان رسیده است. برای اطمینان از صحّت پیاده‌سازی و تدوین مصاحبه‌ها، نسخۀ اولیۀ اثر را افزون بر مرحوم استاد مهدوی دامغانی، دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی و دکتر علی‌محمّد سجّادی و دکتر فریده مهدوی دامغانی ملاحظه کرده‌اند.
استاد شفیعی کدکنی در یادداشتی خطاب به آقای سیّد حسین حسینی نورزاد گفته‌اند که برای او باورکردنی نبود که دکتر مهدوی تن به چنین گفت‌وگویی بدهد و یک‌چنین اثر خواندنی و جذّابی را به‌وجود آورد. ایشان افزوده‌اند دکتر مهدوی به دو دلیل سینماشناسی و رمان‌شناسی، قدرت خاصّی در بیان حالات روحی و نقل جزئیّات وقایع دارد و دوستان مصاحبه‌کننده می‌توانستند جزئیّات بیشتری از زندگی و محیط جوانی او را جویا شوند، از طریق پرسش در پرسش. گفتنی است عنوان اثر به انتخاب و نظر استاد شفیعی کدکنی آیینه در برابر خورشید تعیین شده است.
در ذیل برای آگاهی خوانندگان و عطف توجّه به موضوعات مورد نظر استاد فقید در دیدارها، به اختصار، به رئوس مذاکرات و مصاحبات پرداخته می‌شود:
دیدار اوّل: واقعۀ تولّد در ۱۳۰۵ هجری شمسی در مشهد؛ قرآن‌آموزی و مشق خط در کودکی؛ تحصیلات ابتدایی در دبستان فرّخی مشهد؛ انس با کتاب از آن ایّام؛ پدر و مادر و اجداد پدری و مادری که همه اهل علم بوده‌اند و اغلب در زیِ آخوندی؛
دیدار دوم: خاطرات کودکی از همراهی با پدر که مدرّس دروس سطح در مدرسۀ علمیّۀ دو در بود؛ تشرّف هر روزی به زیارت حرم امام رضا (ع)؛ یاد گرفتن خط از خطّاط آستانۀ مقدّسه؛ اشاره به علمای بزرگ آن زمان مشهد؛ واقعۀ مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴؛
دیدار سوم: تحصیل در دبیرستان ابن یمین؛ آموختن زبان فرانسه؛ اشاره به دبیران خود، ازجمله محمّدتقی شریعتی و محمّدپروین گنابادی؛ تحصیل مقدّماتی در مدرسۀ علمیّۀ دو در از سال ۱۳۱۹؛ خاطرات شهریور ۱۳۲۰ و اشغال ایران توسط متّفقین؛
دیدار چهارم: وضعیّت حوزه‌های عملیّۀ مشهد در آن عهد و تجدید حیات حوزه پس از سال ۱۳۲۰؛ رونق مجالس قرآن و وعظ در مشهد؛ فراگیری دروس بالاتر حوزوی در فقه، در اصول و در منطق؛
دیدار پنجم: تشکیل حزب توده و اعلام موجودیّت شاخۀ مشهد حزب و گرایش بسیاری از جوانان به آن؛ مقابلۀ محمّدتقی شریعتی و شاگردان ایشان در برابر هجوم حزب توده؛ پی‌ریزی «کانون نشر حقایق اسلامی» به منظور مبارزه با کمونیسم و حزب توده؛ شرکت در امتحان سردفتری و دفتریاری وزارت عدلیه و دفتریار شدن توأم با تحصیلات حوزوی؛ تشویق استاد بدیع‌الزّمان فروزانفر به عزیمت او به تهران برای تحصیل در دانشکده الهیّات؛
دیدار ششم: تحصیل در دانشکدۀ معقول و منقول، همزمان با تحصیل دروس حوزوی در تهران؛ اشتغال به دفتریاری؛ اشاره به داستان فرقۀ دموکرات و جعفر پیشه‌وری در آذربایجان و فعّالیّت‌های سیاسی؛ تشرّف به محضر علّامه محمّد قزوینی؛ ازدواج در سال ۱۳۲۷.
دیدار هفتم: بیان شأن استادان آن زمان دانشکدۀ الهیّات ازجمله سیّد محمّدتقی مدرّس رضوی، میرزا محمود شهابی، علی‌اکبر فیّاض، سیّد محمّد مشکوه، احمد بهمنیار و شیخ مهدی الهی قمشه‌ای؛ اتمام دورۀ سه‌سالۀ رشتۀ علوم منقول؛ دبیری در دبیرستان‌های تهران؛
دیدار هشتم: تحصیل در دانشکدۀ ادبیّات در سال ۱۳۳۰؛ اشاره به وضعیّت معیشت در سالهای ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۱؛ اشاراتی به امور مربوط به سردفتری؛
دیدار نهم: اشاره به حوادث سیاسی سالهای ۱۳۳۰ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و یادکرد آن ایّام؛
دیدار دهم: حوادث مربوط به سالهای ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۶، ازجمله تکمیل تحصیلات حوزوی در فقه و اصول و حضور در دورۀ دکتری؛ تشرّف به عتباتِ عراق؛ سفر به اروپا؛
دیدار یازدهم: جزئیّات خاطرات سفر به انگلستان و فرانسه و آلمان و چند کشور دیگر اروپایی؛
دیدار دوازدهم: اشاره به اوضاع اجتماعی و سیاسی در ایران اوایل دهۀ چهل؛ قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲؛ درگذشت محمّدضیاء هشترودی؛ درگذشت استاد مجتبی مینوی؛
دیدار سیزدهم: وضعیّت دانشکدۀ الهیّات و دانشکدۀ ادبیّات و مقایسۀ بنیۀ علمی دو دانشکده؛ نخست‌وزیری هویدا؛ اصلاحات ارضی؛ جشن ۲۵۰۰سالۀ شاهنشاهی؛ تدریس در دانشگاه مادرید اسپانیا از سال ۱۹۷۲م؛
دیدار چهاردهم: خاطرات اقامت سه‌ساله در اسپانیا؛
دیدار پانزدهم: بازگشت به ایران و از سر گرفتن روال سابق زندگی؛ تصدّی ریاست کانون سردفتران و تبعات این سمت برای او؛
دیدار شانزدهم: توصیف فضای حاکم در سال ۱۳۵۶ در آستانۀ انقلاب اسلامی؛ متارکه با همسر اوّل؛ سفر به فرانسه برای درمان از اوایل مهر تا اواخر اسفند ۱۳۵۷؛
دیدار هفدهم: فوت استاد جلال‌الدّین همایی؛ واقعۀ ۷ تیر ۱۳۶۰؛ یاد شهید بهشتی؛ فوت پدر؛ ایّام حبس در زندان اوین، در اثر سوء تفاهم‌های پیش آمده؛ آزادی از حبس به فرمان امام خمینی (ره)؛ ازدواج با خانم تاج‌ماه آصفی در سال ۱۳۶۳؛
دیدار هجدهم: مهاجرت به آمریکا و تدریس در دانشگاه هاروارد در سال ۱۹۸۷م و همچنین در دانشگاه پنسیلوانیا؛
دیدار نوزدهم: اشاره به فعّالیّت‌های علمی و تحقیقی و انتشار کتاب‌ها و مقالاتی در حوزۀ الهیّات و ادبیّات؛
دیدار بیستم: اشاره به فعّالیّت‌های اعتقادی و ایمانی و ادامۀ فعّالیّت‌های علمی و تحقیقی.
محمدرضا علی‌بخشی
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی