میراث مکتوب- علی صفری آق‌قلعه، پژوهشگر متون و نسخ خطی و از کارشناسان مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در گفتگویی از آماده‌سازی چاپ عکسی سه دستنویس هنری از خمسۀ نظامی همراه با مقدمه‌های فنی، در این مؤسسه خبر داد.
صفری آق‌قلعه ضمن بیان این مطلب که خمسۀ نظامی از رایج‌ترین متون ادب فارسی در همۀ ادوار بوده و نسخه‌های بسیاری از آن کتابت شده است، اظهار کرد: در میان انبوهی از نسخه‌ها که افراد گوناگون برای خود نویسانده‌اند، بخشی از نسخه‌ها در کتابت‌خانه‌های پادشاهان و امرا تهیه شده و از دیدگاه هنری، جزو باشکوه‌ترین نسخه‌های دورۀ اسلامی و به ویژه نسخه‌پردازی ایرانی به شمار می‌آیند.
این پژوهشگر مؤسسۀ میراث مکتوب افزود: به همین دلیل خمسۀ نظامی یکی از مهم‌ترین پایه‌هایی است که خوشنویسی، نگارگری، و عموماً نسخه‌آرایی ایرانی بر آن استوار شده است.
وی دربارۀ نسخه‌های آثار نظامی در حال آماده‌سازی در مؤسسۀ میراث مکتوب، گفت: یکی از این آثار، دستنویسی از خسرو و شیرین نظامی است که توسّط اظهر السلطانی، خوشنویس دربار بایستغر تیموری، در سال 834 ق کتابت شده است و اکنون در کتابخانۀ جان ریلندز نگهداری می‌شود.
صفری آق‌قلعه ضمن بیان این که نسخه در سدۀ دهم متن و حاشیه شده و پنج نگارۀ ممتاز به آن افزوده و جلد آن نیز تجدید شده است، افزود: این نسخه از دیدگاه خوشنویسی، نگارگری، تذهیب و افشان‌گری‌های حاشیه از نمونه‌های بسیار خوب و ترکیبی از دو مکتب تیموری و صفوی (هرات و احتمالاً قزوین) به شمار می‌آید.
وی با بیان این که مقدّمۀ چاپ عکسی این نسخه توسط خانم دکتر شیوا میهن در حال نگارش است، افزود: ایشان در سال‌های اخیر دربارۀ آثار کارگاه بایسنغر به پژوهش مشغول بوده‌اند و رسالۀ دکتری ایشان نیز در همین زمینه بوده است.
صفری آق‌قلعه کتاب در دست انتشار دیگر را مینیاتورهای دستنویسی از خمسۀ نظامی موجود در کتابخانۀ ملی فرانسه معرفی کرد و دربارۀ آن گفت: این نسخه در طول سال‌های 967 و 968 ق در دستگاه یکی از امرای محلّی و به احتمال بسیار در محدودۀ حکومتی شیراز کتابت شده و هر چند خطّ نسخه از نمونه‌های عالی نیست امّا نگاره‌های آن از جهت کیفیت و تعداد (حدود 70 نگاره) جزو نمونه‌های بسیار قابل‌توجه دورۀ صفوی به شمار می‌آید و بسیاری از مجالس رایج خمسه در آن‌ها به تصویر کشیده شده است.
این پژوهشگر حوزۀ میراث کهن و نسخه‌‌شناسی گفت: نسخه در همان دوره متن و حاشیه شده و نمونه‌های خوبی از کاغذ الوان و کاغذ ابری در حواشی آن به کار رفته و تذهیب و جدول‌کشی‌های نفیسی در آن اجرا شده است.
وی روند آماده‌سازی این اثر نیز گفت: نگاره‌های این نسخه همراه با سرلوحه‌ها و عناصر تزئینی آن توسط آقای دکتر میرزایی‌مهر مورد بررسی قرار گرفته و توصیف فنی آن‌ها در کالبد یک کتاب پژوهشی در حال آماده‌سازی است.
صفری آق‌قلعه از دستنویسی از مخزن الاسرار نظامی موجود در کتابخانۀ ملی فرانسه به عنوان نسخۀ سوم نام برد و گفت: این نسخه از نمونه‌های بسیار ممتاز مکتب بخارا در سدۀ دهم به شمار می‌آید که کتابت نسخه توسط میرعلی هروی، خوشنویس طراز اول سدۀ دهم در سال 944 ق در بخارا انجام شده و نگاره‌های بسیار نفیسی به خامۀ محمود مذهّب هروی، خوشنویس، مذهّب و نگارگر برجستۀ سدۀ دهم، در سال 952 ق به آن افزوده شده است.
وی این نسخه را از دیدگاه تشعیرسازی، افشان‌گری، تذهیب و جلد از نمونه‌های کم‌نظیر دانست و با بیان این که نگارش مقدمۀ چاپ عکسی این نسخه را خود وی به عهده دارد، اظهار کرد: این مقدمه شامل معرفی عمومی اثر، شناسایی خوشنویس، نگارگر، کتابدار و نکاتی دربارۀ ویژگی‌های مکتب بخارا خواهد بود.
این پژوهشگر مؤسسۀ میراث مکتوب در پایان با اشاره به رو به اتمام بودن مراحل آماده‌سازی هر سه اثر، اظهار امیدواری کرد که ان شاء الله انتشار آن‌ها نیز به‌زودی انجام پذیرد.