میراث مکتوب – نسبت عباسیان به عباس بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف ، عموی پیغمبر، می رسد. آن ها از بنی هاشم بودند و خود را شایسته جانشینی پیامبر می دانستند؛ بنابر این ایران یکی از مهم ترین مراکز اتکای بنی هاشم بود ، زیر ایرانیان به سبب تجاوز و تعدی بنی امیه و عمال آنان و سیاست های غلط آن ها مبتنی بر سروری عرب و تحقیر ملل تابعه، به ویژه ایرانیان، مناسبات خوبی با آن ها نداشتند.
از طرفی هرج و مرج ممالک اسلامی این فرصت را به عباسیان داد که در نواحی ایران، مخصوصا خراسان دعوت خود را آغاز کنند.
علاوه بر ایرانیان، تکیه گاه عباسیان گروه های مختلف شیعه بودند که در آن زمان مشتمل بر عباسیان،علویان، زیدیه و پیروان محمد بن حنیفه بود که بعد از در گذشت او پسرش، ابوهاشم، جانشین او شد. بعد از مرگ ابوهاشم ، پیروانش با محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بیعت کردند و به شیعه آل عباس مشهور شدند که شعار آنان بیرق و لباس سیاه بود.
هنگام تشکیل خلافت عباسی، قسمت هایی از جهان اسلام شامل گرگانج و تخارستان با سرزمین ترک و چین همسایه بود.در آن زمان مرزهای جهان اسلام از یک طرف در جنوب شرقی بخ کشمیر و از طرف دیگر در جنوب مصر به سرزمین نوبه تا نواحی مغرب در جنوب صحرا و نیز در شمال به کوه های قفقاز و ارمنستان می رسید و با مرزهای روم نیز همسایه بود در اندلس نیز با جنوب سرزمین فرنگ همسایه بود.
ایجاد حکومت عباسی بیعت صرف با یک خلیفه یا انتقال حکومت از امویان به عباسیان در حاکمیت اسلامی نبود، بلکه حرکتی فراگیر در تاریخ اسلام و نقطه عطف مهمی در سیر تحول تاریخ اسلام به شمار می آید که در جامعه اسلامی تغیرراتی را به وجود آورد و باورهایی در همه جهات زندگی سیاسی اجتماعی فرهنگی و اقتصادی برجای گذاشت و زمینه را برای خود نمایی مسلمانان غیر عرب فراهم کرد.
یکی از ویژگی های این کتاب نسبت به شیوه معمول مورخان آن است که نویسنده در بحث تاریخی عباسی به برخی از مسائل توجه کرده که بعد از چند سال در همین دوره عباسی از مهم ترین مسائل در تفسیر تاریخ اسلام به شمار می آمد. بنابراین نویسنده این نظر را که دولت بنی عباس دولتی عجمی خراسانی بوده و دولت بنی مروان دولتی عربی بوده است را رد می کند و معتقد است که اولی را باید امت اسلامی و دومی را باید امت عربی نامید.
عبدالعزیز دوری
عبدالعزیز دوری در 1919 در بغداد متولد شد . پس از سپری کردن تحصیلات مقدماتی و متوسطه، در 1940 مدرک کارشناسی را از دانشگاه لندن گرفت.دوره دکتری را نیز در 1942 به پایان رساند و به عراق بازگشت.عبدالعزیز دوری تحصیلاتش را در کشور های غربی به پایان رساندو او از همان آغاز با اندیشه ای پویا در تفسیر تاریخ گام برداشت.بنابراین نظریات موجود در تفسیر تاریخ در جوامع غربی را با تفسیر تاریخ اسلام تطبیق داد.دوری در تاریخ نگاری متوجه این مسئله شد که انسان جزئی از جامعه است و فرهنگ ، تمایلات و حتی مشکلات متناسب با جامعه خویش را دارد.بنابراین این مسئله در اندیشه مورخ تاثیر گذار بود.
عبدالعزیز الدوری، پژوهشی در تاریخ سیاسی، اداری و مالی عصر عباسی اول، مترجم: رمضان رضایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 378 صفحه، شمارگان: 500، 1394.
منبع: کتابخانۀ تخصصی تاریخ ایران و اسلام