میراث مکتوب – سفینۀ کهن رباعیات، تصحیح و تحقیق ارحام مرادی و محمد افشین وفایی، به تازگی توسط انتشارات سخن چاپ شده است
.
این اثر، یکی از سفینههای کهن است که با دربر داشتن بیش از 1250 رباعی، کنار معدود سفینههای دیگر رباعی همچون مجمع‌الرباعیات ابوحنیفه عبدالکریم بن ابی ابکر (گردآوری بین سال‌های 584 ـ 600، نزهه‌المجالس جمال خلیل شروانی (تدوین احتمالاً 649ق.) و خلاصه‌الاشعار فی الرباعیات (گردآورده ابوالمجد تبریزی در 721ق.)، از مهم‌ترین سفینههای کهن رباعیات محسوب می‌شود.
سفینه رباعیات، 131 باب دارد و به صورت موضوعی تبویب شده است. به لحاظ ساختار موضوعی، به نزهه‌المجالس شباهت دارد؛ همچنین بخش‌هایی از آن نیز، به ویژه موضوعات مربوط به عاشق و معشوق، به خلاصه‌الاشعار فی الرباعیات سفینه تبریز شبیه است.
مصحّحان اثر، در مورد اهمیت و ضرورت تصحیح این رساله، توضیحاتی داده‌اند که می‌توان آنها را در موارد زیر، خلاصه و دسته‌بندی کرد:
1 – این سفینة کهنه، تعداد زیادی رباعی به پیکرة شعر فارسی اضافه می‌کند و رباعی‌سرایان ناشناسی را به جمع شاعران پارس‌گوی می‌افزاید؛
2 – قدیم‌ترین مأخذی است که بیشترین رباعی را به نام خیّام دارد؛ یعنی 42 رباعی و از آن میان، نوزده رباعی، پیش از این در جایی به نام او نیامده و سیزده رباعی هم تا کنون در هیچ منبع کهنی دیده نشده است؛
3- بسیاری از رباعیات سفینه حاضر، منبع جانبی اما مهم در تصحیح رباعیات شاعران صاحب دیوان است؛
4 – مطالعه این سفینه، در کنار دیگر سفینههای رباعیاتی که در شمال غرب ایران تدوین یافته‌اند، به شناخت بهتر گفتمان‌های ادبی و تحولاتش در آن منطقه می‌انجامد.
تک‌نسخه‌ای که از آن در تصحیح سفینه استفاده شده، از مجموعه‌ای متعلق به کتابخانه آیت‌الله مرعشی در قم به شماره 12598 است. البته مصحّحان اشاره کرده‌اند که به سبب تک نسخه بودن اثر و نیز چون کاتب نسخه دقیق نبوده و خطاهای کتابتی بسیاری در کارش مشاهده می‌شود، از منابع دیگر نیز بهره برده و تا حد ممکن، رباعیات مجموعه را در مآخذ دیگر، جستجو کرده‌اند.
پیش از این، نسخه کهن رباعیات، در فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی، به اجمال معرفی شده و پس از آن، برخی از فضلا و پژوهشگران، مطالب مستقلی درباره‌اش نوشته‌اند. اما این نخستین بار است که این سفینه ارزشمند، تصحیح انتقادی شده، همراه مقدمه و توضیحات، منتشر می‌شود.
سفینۀ کهن رباعیات، تصحیح و تحقیق ارحام مرادی و محمد افشین وفایی، تهران، نشر سخن، 1395، 385 صفحه.
منبع: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی