انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)، کتابهای جلد دوم «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ» و «اسناد دیوانی خاندان مجتبائی از عهد قاجار» را منتشر کرد.
جلد دوم کتاب «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ» اثر سید فتحالله مجتبائی و بهکوشش میترا حسنی در چهار فصل و ۵٢ گفتار و نوشتار منتشر شد.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در یادداشت خود بر آغاز این کتاب چنین قلمی کرده است: «پژوهش و تحقیق در آفاق گونهگون و پردامنۀ فرهنگ و تمدن ایران و زبان فارسی و پرتو پرنوری که بر سرزمینهای اطراف و حتی دور دست افکنده است، به جامعیتّی نیاز دارد که به آسانی به دست نمیآید و باید در طول زمانی دراز و با صبر و حوصله و البته عشق و علاقه، شرایط فراهم شود؛ بسا که در بسیاری از موارد، تجدیدنظر در پژوهشهای پیشین همچنان لازم است و پیوسته میباید آراء و نظرات جدید را در نظر آورد. در میان محققان عالیمقام روزگار ما، استاد معظّم جنابآقای دکتر سیّدفتحالله مجتبائی از حیث جامعیّت برای تحقیق و پژوهش در عرصههای مربوط به ادب و عرفان و تصوّف و ادیان جایگاهی خاص دارد و آثار استاد، گرچه بههیچروی حاکی از وسعت اطلاع و دقّت نظر ایشان نیست، در مجموع بهخوبی نشان میدهد که برای تحقیق درست و استوار علمی در باب فرهنگ و تمدن ایران چه شرایطی را باید در خود گرد آورد.»
سیدفتحالله مجتبائی نیز در پیشگفتار خود بر این اثر نوشته است: «آنچه در پیش نظر دارید، مجموعهای است از نوشتهها و گفتههای من که از سالهای پیش در مجلات و مجالس گفتوگو و مصاحبهها بهطور پراکنده بهصورت نوشته انتشار یافته است، و فرزندِ روحانیِ گرامی خانم میترا حسنی آنها را از منابع مختلف گردآوری کرده و با ویرایش و نظم و ترتیب شایسته بهچاپ رسانده است. بعضی از این مطالب را شاید امروز نپسندم و یا با اوضاع و احوال فکری کنونی من موافق نباشد [اما] بههرحال این مجموعه نمودار تحولات فکری من میتواند بود.»
جلد دوم «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ» در ۶٩٨ صفحه، با شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهبهای ٩۶٠ هزار تومان و همچنین چاپ دوم جلد نخست این مجموعه در ٣٩٢ صفحه، با شمارگان ٢٠٠ نسخه و بهبهای ۵٩٠ هزار تومان و مجموعاً یکمیلیون و ۵۵٠ هزار تومان عرضه شده است.
اسناد دیوانی خاندان مجتبائی از عهد قاجار
کتاب «گزیدۀ اسناد دیوانی عهد قاجار» نگارش میراحمد مجتبائی تفرشی و به کوشش سیدفتحالله مجتبائی و سیدعلی آلداود منتشر شد.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در بخشی یادداشت خود بر آغاز این کتاب قلمی کرده است: «در تحقیق و پژوهش پیرامون ایران، بهویژه از دورۀ قاجار بدینسو، انواع اسناد و مدارک جایگاه و اهمیت خاص دارند و اغراق نیست اگر ارزش و اعتبار هر پژوهشی را در باب تاریخ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران، به میزان مراجعه و استناد به اسناد و مدارک وابسته بدانیم. از هر جهت مایۀ سپاس و تقدیر است که اینک استاد ما، جنابآقای دکتر مجتبایی قدم همّت پیش نهاده و اسناد خاندان پرسابقۀ خویش را برای اطلاع و آگاهی پژوهشگران در دسترس قرار دادهاند.»
سیدفتحالله مجتبائی در فرازی از پیشگفتار خود بر این اثر، دربارۀ پدرش تحریر کرده است: «میرسیداحمد با حروف و علامات خط مورس آشنایی کامل داشت و دیوان و دفتر حکومت خراسان در دوران حکومت رکنالدوله در دست او بود. هر نامهای که از تهران میرسید یا به تهران فرستاده میشد به علامات مورس بود و باید به خط فارسی منتقل میشد. میرسیداحمد چرکنویس این نامهها را که غالباً محرمانه بود نزد خود نگاه میداشت، و با خود به تهران آورده بود، و در روزگاری که در فراهان زندگی میکرد، شبها به نقل آنها در دفتری که اکنون به چاپ میرسد پاکنویس میکرد. این دفتر بخشی از آن نامههاست.»
سیدعلی آلداود نیز در بخشی از یادداشتی دربارۀ این اثر نوشته است: «این دفتر حاوی اسنادی گردآوردۀ پدرشان بود که در شمار مستوفیان و دبیران دورۀ اخیر قاجار عصر مظفرالدینشاه بودند. پدر استاد موسوم به میراحمد مجتبائی تفرشی دبیری عارفمنش و باسواد بود با خطی خوش و سالهای متمادی در دستگاه حکومت علینقیمیرزارکنالدوله برادرزادۀ ناصرالدینشاه به خدمات دیوانی اشتغال داشته است. این اسناد همگی مربوط به یک دوره از حکومت علینقیمیرزا در سالهای قبل از مشروطه در خراسان بوده است»
کتاب «گزیدۀ اسناد دیوانی عهد قاجار» در ۲۲۰ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و بهبهای ۵۵۰ هزار تومان منتشر شده است.
