دوشنبه ۲۴ آذر ماه ۱۴۰۴، چهارصد و هشتاد و نهمین نشست شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با حضور اعضای پیوسته و وابستۀ شورای فرهنگستان، به ریاست دکتر غلامعلی حدادعادل در تالار شهیدی برگزار شد.
در آغاز جلسه دکتر حدادعادل با تجلیل از خدمات ارزشمند استاد کامران فانی به فرهنگستان زبان و ادب فارسی، از سوی خود و اعضای شورای فرهنگستان درگذشت این استاد فرهیخته را به جامعۀ علمی و فرهنگی کشور تسلیت گفت. وی گفت کامران فانی کتابشناسی صاحبنظر، مترجمی دقیق، ویراستار و پژوهشگری نکتهبین و دانشمندی شیفتۀ کتاب و خواندن و دانایی بود که بر جنبههای گوناگون فرهنگ و تمدن ایران و اسلام چیرگی داشت و دانش و فرزانگی خود را با فروتنی و گشادهدستی در خدمت پویایی علمی، ادبی و فرهنگی ایران و نهادهای علمی و فرهنگی کشورمان مانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران به کار بست.
در ادامه اعضای فرهنگستان دربارۀ جایگاه و خدمات علمی، ادبی و فرهنگی کامران فانی سخن گفتند.
دستور جلسۀ این نشست ایراد خطابۀ ورودی دکتر چنگیز مولایی، عضو پیوستۀ جدید شورای فرهنگستان با موضوع «بررسی مجدد اسناد و گواهیهای تاریخی و زبانشناختی مربوط به شکلگیری زبان فارسی به مثابه زبان مشترک ایرانیان» بود.
دکتر چنگیز مولایی در آغاز سخنان خود گفت: «پیش از طرح موضوع بر خود فرض میدانم مراتب سپاس خود را به حضور ریاست محترم و اعضای دانشمند شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی تقدیم بدارم که افتخار عضویت در شورای فرهنگستان را به اینجانب ارزانی داشتند.»
وی در ادامه در خصوص شکلگیری زبان فارسی به مثابه زبان مشترک ایرانیان اظهار داشت: «عقیدۀ شایع و مورد قبول اغلب محقّقان این است که زبان فارسی در اصل گونۀ گفتاری زبان پهلوی یا همان فارسی میانۀ زردشتی است که در دورۀ ساسانیان زبان رسمیِ اداری و علمی و ادبی شاهنشاهی ساسانی بود. زبان فارسی مقارن و یا شاید اندکی پیش از انتقال پایتخت از اصطخر به مداین، به هنگام پادشاهی شاپور ذوالاکتاف، همراه با دیوانیان و سپاهیان به طیسفون انتقال یافت و جای زبان بومی منطقه، یعنی سریانی را گرفت و تا پایان دولت ساسانی، تقریباً به مدت ۲۵۰ سال زبان مردم مداین شد زبانی که در مداین رواج پیدا کرد، به تدریج، در اثر تماس مردمان پایتخت با مردمان مناطق دیگر از جمله خراسان که به زبانی غیر از فارسی تکلّم میکردند، تغییر پیدا کرد و از گونۀ رسمی ادبی فاصله گرفت.»
دکتر مولایی همچنین به نقش انکارناپذیر امرای سامانی در رشد و شکوفایی ادب فارسی در خراسان و ماوراءالنّهر و همچنین تألیف برجستهترین آثار کلاسیک فارسی در غرب ایران، توسط گویندگان و مؤلّفانی همچون قطران تبریزی، خاقانی شروانی، نظامی گنجوی و همام تبریزی در حوزۀ آذربایجان، جمالالدین محمد بن عبدالرّزاق اصفهانی، کمالالدین اسماعیل اصفهانی در اصفهان و منوچهری دامغانی که به تحقیق به زبانی غیر از زبان فارسی دری تکلّم میکردهاند اشاره کرد و در پایان اظهار داشت: « در هر دورهای از تاریخ زبان فارسی، یک گزارش تاریخی در دست است که بر وحدت زبانی همۀ اقوام ایرانی دلالت میکند. پیش از این به قول استرابو، پنج قرن بعد از داریوش کبیر، در بارۀ زبان واحد اقوام ایرانی اشاره کردیم؛ حال دو قرن پس از سقوط سلسلۀ ساسانیان، به گزارش مشابه دیگری بر میخوریم و آن روایت مسعودی در کتاب التنبیه و الاشراف است. مسعودی پس از ذکر ایالاتی که پیکرۀ شاهنشاهی ساسانی را تشکیل میداد، میگوید: «همۀ این نواحی (= شهرستانهای ایران) کشور واحدی بود که زیر فرمان یک شاه اداره میشد و همۀ مردمان آن به یک زبان سخن میگفتند، جز اینکه در گویشهای گوناگون ایشان اندک تفاوتی وجود داشت … چنانکه در پهلوی و دری و آذری و گویشهای دیگر ایرانی دیده میشود» . این قول مسعودی، باز به گونهای دیگر دال بر این است که همۀ اقوام ایرانی در درازنای تاریخ پر فراز و نشیب خود، علیرغم داشتن زبانها و گویشهای مختلف، یک زبان واحد رسمی و ملّی داشتهاند و آن، زبان فارسی بود.»
وی در پایان به سؤالات اعضای شورا پاسخ داد.
در این نشست همچنین غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان با تبریک عضویت اعضای جدید پیوسته و وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، احکام مریم حسینی و محمود فتوحی رودمعجنی بهعنوان عضو پیوسته و سلمان ساکت را بهعنوان عضو وابسته اهدا کرد. همچنین صدری سعدی، استاد پیشکسوت دانشگاه سمرقند ازبکستان به عضویت پیوسته و گارنیک آساتوریان و وارتان وسکانیان از ارمنستان، علی گوزل یوز و ناجی توکماک از ترکیه، بو اوتاس از سوئد و عارف نوشاهی از پاکستان به عضویت افتخاری فرهنگستان برگزیده شدند.
گزارش فعالیتهای علمی و جاری فرهنگستان از مباحث پیش از دستور این نشست بود.
