سکهها در سالهای اخیر یکی از مهمترین اسناد و منابع تاریخنگاری و باستانشناسی به حساب میآیند. ایران یکی از کهنترین سرزمینها به داشتن میراث فرهنگی غنی و ارزشمند در جهان به شمار میآید. تپهها و محوطههای تاریخی کهنسال در هر گوشه و کنار ایرانزمین، کمترین گواه این موضوع است. از اینرو بیخود نیست که ایران را بهشت باستانشناسی جهان مینامند.
کتاب «بیان موزهای سکهها» نوشته زهرا کرامت از سوی نشر کارنامک منتشر شد. این کتاب پس از پیشگفتار در چهار فصل تنظیم شده است. سکهشناسی، معرفی برخی موزههای سکه در ایران و دیگر کشورها، مراحل آمادهسازی نمایش سکه و بهترین شیوههای معرفی سکه در موزه فصلهای کتاب را شامل میشود.
در این پژوهش با سنجش اصول، اهداف و شیوههای مؤثر و بررسی اهداف، نگهداری، چیدمان و نمایش سکهها در برخی موزههای کشور با شماری از موزههای تخصصی و بخشهای سکه در موزههای خارجی به توصیف آنها پرداخته میشود. در این راستا، تلاش شده است تا شیوه درست نمایش، چیدمان و نگهداری از شیوه حفاظت در مخازن تا چیدمان سکهها در ویترینها، نورپردازی، نوع ویترین، رنگ ویترین، هماهنگی نور و رنگ، دیوارها، اطلاعات ارائه شده به بازدیدکننده، امکانات جنبی این دسته از موزهها چون «تور مجازی» برای بازدیدکننده سنجیده شود.
در روند نگارش این کتاب تمرکز بر روی موزههای تخصصی سکه یعنی موزه سکه بانک سپه (تهران)، موزه سکه مجموعه گنجعلیخان کرمان، موزه تخصصی سکهشناسی وین (اتریش)، موزه تخصصی سکهشناسی لهستان، موزه سکه در ورشو لهستان و موزه باستانشناسی شهر استانبول (ترکیه) بوده است.
تنوع فرهنگها و تنوع و حجم میراث مادی بهدستآمده از خوزستان، فارس، مازندران، آذربایجان و خراسان کمترین گواهی این ادعاست. محوطههایی چون کشفرود خراسان، کوهپایههای زاگرس تا شوش و گیان، بیش از یکصد سال مورد توجه باستانشناسان بوده است. آثار رنگارنگ جهان باستان، از ابزارهای سنگی تا ابزارهای جنگی، نقوش، ظروف، سکهها و … کمترین تاییدکننده این موضوع هستند. با وجود این، سکهها در میان آثار متنوع، کهنسال و ارزشمند باستانشناختی بهدستآمده از محوطههای تاریخی ایران، نقشی بیبدیل دارند.
سکه یکی از اختراعات مهم انسان در ادوار مختلف به حساب میآید. هر چند ابداع سکه برای امور تجاری و رونقبخشیدن به آن بوده است اما به دلیل اهمیتی که در پژوهشهای مختلف میراث فرهنگی دارد، با دانشی به نام «سکهشناسی» روبهرو هستیم. اهمیت سکهها از چند جهت قابل بررسی است. ترکیبات فلزی سکهها بخش مهمی از مباحث سکهشناسی است؛ همچنین نوع نوشتهها و نحوه نگارش سکهها از دورهای به دوره دیگر از شاهی به شاهی دیگر، اطلاعات جغرافیایی (چون ضرابخانهها)، دادههای هنری چون تصاویر پادشاهان، آتشکدهها، چهرهپردازی و … تأثیر رخدادهای سیاسی بر ضرب سکه (چون پیروزی خسرو دوم بر بهرام چوبین)، بررسی وضعیت اقتصادی جوامع و همچنین شناسایی حوزههای جغرافیایی تحت کنترل دولتها؛ همهوهمه بخشی از این موضوعات است.
با توجه به اهمیت این دانش و نیز جایگاه این آثار در موزههای کشور در حال حاضر شماری از موزههای تخصصی سکهشناسی یا بخشهای تخصصی سکه (در موزهها) مشغول فعالیت هستند. از شمار این موزهها میتوان به موزه تخصصی سکهشناسی بانک سپه، موزه سکه معروف به تماشاگه پول (بنیاد)، موزه سکه (در مجموعه گنجعلیخان کرمان)، بخشهای تخصصی در موزه ملی ایران، موزه ارومیه و … اشاره کرد. همچنین میتوان به موزههای مهر و سکه کومش (سمنان)، حیدرزاده (یزد)، آستان قدس رضوی (مشهد) و بخش سکۀ موزه ملی ملک اشاره کرد.
بیگمان پرکاربردترین نقش سکه در موضوع بازرگانی و تجارت بوده است. تسهیل تجارت و بازرگانی به یاری سکه، یکی از مسیرهایی بوده است که آگاهی ما را از رخدادهای سیاسی تا دینی و هنری به یاری این دسته آثار در هر دورهای متفاوت میسازد. بهعبارتی روشن، سکهها نهتنها از دید سکهشناسی که از روایای دیگر نیز برای شناخت رخدادها در جامعه کهنسال، یکی از منابع دسته اول بهشمار میآیند.
با توجه به اهمیت سکه در مطالعات باستانشناختی، تاریخ، ایرانشناسی، فلزشناسی و نیز جایگاه مهمی که در موزهها به خود اختصاص دادهاند، در فصل اول این کتاب شرح کوتاهی از سکه و سکهشناسی آورده شده است.
موزه و موزهداری، یکی از مباحث قدیمی بشری بوده است. چیدمان، نمایش و چگونگی نگهداری اشیاء قدیمی، آثار ارزشمند و میراث دودمانی، به «گنجه» یا «گنیجنه» های شخصی در منازل برمیگردد. با وجود این از تاریخچۀ ساخت موزه در مفهوم موزه برای نگهداری، چیدمان و نمایش آثار بیش از سیصد سال میگذرد. هر چند اروپاییان با پیشینه طولانی در زمینه موزهداری نوین، پیشگام هستند. اما در ایران نیز این موضوع به روزگار پایانی قاجار (ناصرالدین شاه) برمیگردد.
با تخصصیتر شدن علوم همپیوند با میراث فرهنگی، به خودی خود موزههای تخصصی و اصول و شیوههای نگهداری اشیاء مربوط نیز حرفهای شده است؛ از اینروی، موزههایی با نام موزه تخصصی آبگینه و سفالینه، موزه تخصصی فرش، موزه سکه و … تأسیس شده است.
کتاب «بیان موزهای سکهها» نوشته زهرا کرامت در ۱۹۰ صفحه و قیمت ۲۰۰ هزار تومان از سوی نشر کارنامک منتشر شد.
منبع: ایبنا