میراث مکتوب- نشست علمی «میراث مکتوب و هویت ملّی؛ متون کهن به چه کار ایرانی معاصر می‌آید؟» به همت معاونت پژوهش کتابخانه مجلس و با حضور دکتر محمدرضا موحدی عضو هیئت علمی دانشگاه قم و دکتر سیدمحمد عمادی‌حائری عضو هیئت علمی بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی (دانشنامه جهان اسلام) و دکتر بهروز ایمانی کارشناس علمی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
میراث مکتوب و هویت ملی؛ شناسنامه تمدن
بهروز ایمانی، دبیر علمی نشست، در آغاز این نشست، میراث مکتوب را به کارت ملی و شناسنامه یک ملت تشبیه کرد که بدون آن، واقعیت تمدنی و پیشینه تاریخی یک ملت انکار می‌شود. او اظهار داشت اگر ساختار وجودی یک جامعه را به درختی تشبیه کنیم، میراث مکتوب در حکم ریشۀ آن درخت است که هرچه عمیق‌ترو گسترده‌تر باشد، آن درخت تنومندتر و پربارتر خواهد بود. او عناصر سازنده هویت ملی را مقولاتی چون سرزمین، تاریخ، زبان، فرهنگ و آداب مشترک تلقی کرد و اظهار داشت که میراث مکتوب تمام این مؤلفه‌ها را از گذشته به ما منتقل و حافظۀ تاریخی ما را تقویت می‌کند.
عمادی حائری در ادامه این نشست با بیان اینکه کتابت و ثبت یک چیز به صورت مکتوب، خود «نماد تمدن و مستند هویت» است و توجه به آن امروزه نه تفنن، بلکه یک ضرورت ـ چه در بُعد ملی و چه در بُعد دینی ـ محسوب می‌شود، برای اثبات هویت‌سازی میراث مکتوب به مثال‌های تاریخی اشاره کرد؛ از جمله نگارش کتاب فهرست نجاشی (مشهور به رجال نجاشی) در قرن پنجم هجری برای اثبات پیشینه مکتوب تشیع در برابر منتقدان و نیز کشف نسخ کهن قرآن (همچون مصاحف صنعاء و توبینگن) که پارادایم قرآن‌پژوهی را عوض کرد و اصالت متن قرآن را اثبات نمود.
وی همچنین بر ضرورت وجود این اسناد برای در دفاع از هویت ملی در عرصه‌های جهانی، مانند اثبات نام خلیج فارس و رسوخ فرهنگ فارسی در کشورهایی چون هند و ترکیه (مثل اثبات فارسی‌زبان بودن مولانا) تأکید کرد.
وی افزود: افزون بر این، میراث مکتوب نه تنها برای افتخار، بلکه برای شناخت ضعف‌های تاریخی جامعه ما و تلاش برای رفع آن‌ها نیز کاربرد دارد .
کاربرد میراث کهن برای متخصص ایرانی معاصر
محمدرضا موحّدی نیز در این نشست بحث خود را بر این پرسش متمرکز کرد که میراث مکتوب چه بهره‌ای برای یک متخصص ایرانی معاصر (حتی در رشته‌هایی مانند دامپزشکی یا پزشکی) دارد. او سه کاربرد اصلی برشمرد:
- تقویت توان زبانی: نسل معاصر به شدت دچار فقر زبانی و واژگانی است و متون تراثی مانند شاهنامه، مثنوی، بوستان و گلستان، گنجینه واژگانی فرد را تقویت می‌کنند. این تسلط زبانی در برقراری ارتباط با استاد، دانشجو یا مشتری، در کار تخصصی فرد، مؤثر است.
- ایجاد هویت شخصی و اجتماعی: متخصصانی که پیوندشان با متون فرهنگی قطع شده است، در زندگی شخصی دچار بحران هویت می‌شوند و در زندگی جمعی و اجتماعی لنگ می‌زنند .
- ارضای نیازهای معنایی و اخلاقی: پس از تأمین نیازهای مادی، فرد به دنبال کشف حقیقت و معنای زندگی می‌رود که این پیوند با متون پیشینه (مانند آثار خیام یا مولانا) برقرار می‌شود. همچنین، اخلاق که از همین متون گذشته بیرون می‌آید، در جایی که تعلق دینی نتواند مانع فرد از تقلب یا فریبکاری در کار تخصصی باشد، تنها رادع او خواهد بود .
موحدی همچنین تأکید کرد: کار بر روی تراث، عمق فرهنگی ایران را به جهان نشان می‌دهد و دیپلمات ایرانی را نماینده کشوری با پیشینه فرهنگی غنی معرفی می‌کند. این امر به نسل جدید اعتماد به نفس می‌بخشد.
چگونگی در دسترس قرار دادن میراث مکتوب
در ادامه بحث بر همگانی‌کردن متون از طریق تصحیح دقیق متون توسط محققان و در دسترس عموم قرار دادن نسخه‌ها، ساده‌سازی و روان‌سازی متون به نحوی که مخاطب عام، از جمله دانشجوی غیرعلوم انسانی، بتواند با آن ارتباط برقرار کند و بازآفرینی محتوا در قالب‌های نوین مانند تئاتر، انیمیشن، فیلم‌نامه و دراماتولوژی برای کاربردی‌کردن میراث مکتوب برای جوانان و قرارگرفتن این میراث در بطن زندگی مردم برای جلوگیری از هویت‌گریزی تأکید شد.
منبع: کتابخانه مجلس