اخلاق سلطانی اثر سید نورالدین جزایری(ره)

میراث مکتوب- از کتابهای مفید و خواندنی در علم اخلاق  به زبان فارسی کتاب «اخلاق سلطانی» از سید نور الدین بن نعمت الله جزایری (وفات1158 قمری) است که به زبانی ساده و شیوا برخی از مباحث اخلاقی در طهارت قلبی و صفات حمیده و پسندیده و صفات ذمیمه و ناپسند را بیان نموده است.

مؤلف چنانکه در مقدمه گفته ابتدا کتابی به عربی در این باره نگاشته اما به درخواست سلطان حسین صفوی خلاصه ای از آن را برای استفاده فارسی زبانان ترجمه و به رشته تحریر آورده است.[1] این اثر شامل یک مقدمه و شانزده باب و خاتمه است. در بخشی از مقدمه می خوانیم:

«چون کتاب مذکور به لغت عربی سمت ترتیب و تنظیم یافته و دست مدارک جمعی که اطفال ناطقه ایشان از پستان آن لغت شیر تعلیم ننوشیده از رسیدن به شاخسار درک آن کوتاه بود و شاهد مراد بدون آنکه موضوع آن کتاب به لغت فارسی که فهمش اعم و نفعش اتم است مفسر و مترجم گردد در آغوش خواهش در نمی آمد، به فرمان لازم الاذعان ایستادگان پایه سریر اعلا مامور گردید که الفاظ این کتاب را تغییر لباس نموده ، نقاب احتجاب از چهره زیبای ابکار فوایدش بردارد و خلاصه موضوع آن را که اخلاق و آداب است به لغت فارسی تقریبا للافهام به جلوه ظهور در آرد و چون رقبه عبودیت گران بار نعم بی منتهای سرچشمه جویبار شوکت و سلطنت و اقتدار بود ، با وجود قلت بضاعت و عدم استطاعت ممتثلا للاشاره العلیه العالیه شروع در آن نمود و بعد از اتمام به میامن الطاف سبحانی و اعطاف اعلی حضرت خاقانی به اخلاق  سلطانی آن را موسوم ساخت…». (نسخه شماره 106 از مجموعه اهدائی طباطبائی)

در فصل اول مقدمه که در بیان طهارت است می نویسد: «بباید دانست که طهارت بر دو قسم می باشد: طهارت ظاهری که عبارت از پاک گردانیدن اعضای ظاهره است بر نهج مقرر در شرع انور و طهارت باطنی که عبارت از پاک نمودن دل است از لوث جرایم{و}معاصی و صفات ذمیمه و موضوع این کتاب طهارت باطن است ؛ چه طهارت ظاهر را علما -رضوان الله علیهم- در کتب فقهیه به تفصیل بیان نموده اند و طهارت باطن اصل و اهتمام به آن بیشتر است و علمای پیش در این باب مبالغه بسیار می نمودند و دقایق عیوب آن را از هم می شکافته اند و و جه در آن چنانچه بعضی از ارباب تحقیق گفته اند آن است که تکلیف انسان به طهارت و شستن اعضای ظاهره و پاک نمودن آنها به واسطه اطلاع مردم است بر آنها و به سبب آنکه این اعضا مباشر امور دنیویه و منهمک در کدورات دنیه اند.پس پاک داشتن دل که جناب حق تعالی را به مقتضای  قلب المومن بیت الله منزل است از آلودگی اخلاق ناپسندیده و صفات ذمیمه سزاوارتر خواهد بود؛ چه حضرت  عزت را –جل شانه- نظر به صورت ظاهر نیست بلکه نظر به باطن است.چنانچه در حدیث شریف وارد است که: ان الله لاینظر الی صورکم و لکن ینظر الی قلوبکم و در روایت آمده که حضرت موسی کلیم -علیه و علی نبینا و آله شرائف التسلیم- روزی اصحاب خود را موعظه می نمود و از عقوبات جناب الهی آگاه می فرمود. ناگاه شخصی از مستمعان برخاست و جامه بر تن درید. از جناب الهی به آن حضرت وحی رسید که: ای موسی! به این مرد بگوی که جامه خود را پاره مکن و لیکن دل خود را از برای من نورانی ساز و آن را از شوب ذمایم و معایب بپرداز…».