میراث مکتوب- سیدرضا صداقت حسینی، كارشناس ارزشيابي و ثبت نسخ خطي آستان قدس رضوی، به مناسبت گرامی‌داشت «هفته وحدت»، بیان می‌کند: از جمله آثار خطی با محوریت موضوعی سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) موجود در کتابخانه مرکزی این آستان مقدس می‌توان به عناوینی همچون «الشمائل النبویه» تألیف محمد بن عیسی ترمذی، «درج الدرر» تألیف عبدالله بن عبدالرحمن واعظ و «روضه الاحباب» تألیف عطاءالله حسینی دشتکی، اشاره کرد.
وی می‌افزاید: از دیگر عناوین این مجموعه آثار می‌توان از «معارج النبوه فی مدارج النبوه» تألیف معین الدین فراهی، «مدارج النبوه» تألیف عبدالحق دهلوی، «المواهب اللدنیه» تألیف احمد بن محمد قسطلانی، «عیون الاثر» تألیف ابن سید الناس، «الخمیس فی احوال النفیس» تألیف حسین بن محمد دیاربکری، «سفرالسعاده» تألیف محمد بن یعقوب فیروزآبادی و «انموذج اللبیب» تألیف عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، نام برد.
الشمائل النبویه
صداقت حسینی در ادامه، در معرفی کامل تر سه نسخه خطی ارزشمند این کتابخانه با محوریت سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و احوال ایشان که قدمت کتابت آنها به سده 10 هجری قمری برمی‌گردد، می‌گوید: «الشمائل النبویه و الخصائص المصطفویه»، تألیف محمد بن عیسی ترمذی (209-279 هجری قمری)، از جمله این نسخه‌های نفیس خطی است.
وی تصریح می‌کند: کتاب حاضر که به «شمائل ترمذی» نیز معروف است، شامل احادیث و روایاتی است که در وصف شمایل و اخلاق حضرت پیامبر (ص) ذکر شده و مؤلف آنها را با سندهایشان در چندین باب، گردآورده است.
این کارشناس، می‌افزاید: باب ما جاء فی خلق رسول الله (ص)، باب ما جاء فی خاتم النبوه، باب ما جاء فی شعر رسول الله، باب ماجاء فی صفه ذرع رسول الله و باب ما جاء فی میراث رسول الله، برخی از ابواب این کتاب به شمار می‌آید.
وی با اشاره به اینکه بر کتاب شمائل ترمذی، شروح و حواشی متعددی توسط احمد رملی، فضل الله بن روزبهان و ابن حجر هیثمی در دوره‌های مختلف تاریخی نوشته شده است، بیان می‌کند: قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر در سال 838 هجری قمری کتابت شده و در کتابخانه مجلس، نگهداری می‌شود.
صداقت حسینی با تأکید بر اینکه از این کتاب با ترجمه و شروح آن، 15 نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد، می‌گوید: کهن‌ترین نسخه خطی الشمائل النبویه ترمذی توسط نصرالله بن نورالدین به‌خط نسخ بر روی کاغذ نخودی‌رنگ در 84 برگ 15 سطری در سال 912 هجری قمری در هرات کتابت و با تیماج مشکی، مجلد شده است.
وی ادامه می‌دهد: این نسخه توسط آستان قدس رضوی در مهرماه 1329 خریداری شده است و به شماره اموالی 7788 در کتابخانه مرکزی این آستان مقدس، نگهداری می‌شود.
درج الدرر
كارشناس ارزشيابي و ثبت نسخ خطي مدیریت مخطوطات آستان قدس رضوی همچنین، بیان می‌کند: یکی دیگر از کتاب‌های مرتبط با سیره پیامبر گرامی اسلام (ص)، کتاب «درج الدرر و درج الغرر فی بیان میلاد خیر البشر»، تألیف عبدالله بن عبدالرحمن اصیل الدین واعظ (متوفای 883 هجری قمری) است.
وی ادامه می‌دهد: این کتاب مشتمل بر 12 مجلس در ذکر سیره پیامبر گرامی اسلام است که هر مجلس دارای خطبه‌ای مفصل است. در واقع، این اثر، خلاصه کتاب مفصل‌تر مؤلف به‌نام «المجتبی فی سیره المصطفی» است.
صداقت حسینی می‌گوید: نسخه موجود از این اثر در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، قدیمی‌ترین نسخه خطی از آن در بین کتابخانه‌های ایران به شمار می‌آید که توسط محمد محسنی و به‌خط نستعلیق در سال 980 هجری قمری در مصر، کتابت شده است.
وی می‌افزاید: این نسخه دارای 12 سرلوح و 489 برگ 15 سطری است و توسط میرزا رضا نایینی، وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است. نسخه حاضر به شماره 4231 در این کتابخانه نگهداری می‌شود.
روضة الاحباب
این کارشناس نسخ خطی در ادامه، از کتاب «روضه الاحباب فی سیره النبی و الآل و الاصحاب»، تألیف عطاءالله بن فضل‌الله حسینی دشتکی شیرازی(متوفای 930 هجری قمری)، به‌عنوان یکی دیگر از آثار نفیس خطی کتابخانه آستان قدس رضوی پیرامون سیره پیامبر گرامی اسلام (ص)، نام می‌برد.
وی می‌گوید: این اثر به زبان فارسی و دارای سه فصل اعم از فصل اول در بیان نسب پیامبر اکرم (ص) و متعلقات آن، فصل دوم در ذکر تاریخ ولادت آن حضرت و متعلقات آن و فصل سوم در متمم فن سیرت پیامبر (ص) در هشت فصل در تعداد ازدواج‌ها، تعداد فرزندان، فضایل آن حضرت، اوصاف پیامبر (ص)، آداب و عادات پیامبر (ص) و ذکر موالی (نزدیکان و دوستان) آن حضرت، می‌شود.
وی با اشاره به اینکه کهن‌ترین نسخه خطی از این اثر با شماره 4109 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، ادامه می‌دهد: این نسخه در سال 903 هجری قمری، به‌خط نسخ، در 324 برگ 22 سطری، نوشته و توسط نادر افشار به کتابخانه این آستان مقدس، اهدا شده است.
چگونگی دسترسی به آثار خطی
صداقت حسینی همچنین می‌گوید: پژوهشگران با مراجعه به تالار محققان کتاب‌های خطی کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی می‌توانند پس از ارائه درخواست حضوری به مسئول تالار، تصاویر دیجیتالی این آثار را با کیفیت قابل ملاحظه دریافت کنند و از آنها در مطالعات و تحقیقات خود استفاده کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: همچنین اهل علم و پژوهش برای دریافت تصویر نسخ خطی به‌صورت غیرحضوری می‌توانند به وب‌سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به نشانی «https://digital.aqr.ir» مراجعه و پس از ثبت درخواست خود، طبق ضوابط موجود، تصویر دیجیتالی نسخه مورد نظرشان را دریافت کنند.
منبع: کتابخانه رضوی