کتاب مشتمل است بر خطبه‌ای عربی، دیباچه‌ای نسبتاً طولانی و چهار مقاله.
مقاله دوم با دربر گرفتن بیش از ۷۰ درصد حجم کتاب، به برشمردن خواص و مسائل مختلف مربوط به سنگ‌های گران‌بها (یعنی موضوع اصلی کتاب) اختصاص دارد. در این بخش دربارۀ هر گوهر، از یاقوت و زمرد و الماس گرفته تا سنگ‌های کم‌بهاتری چون بلور و خرمهره کمابیش این مطالب آمده است: ا) اصناف مختلف، ب) علت و چونگی پیدایش، پ) ذکر معدن، ت) منافع و خواص؛ ث) عیوب هر یک از این انواع. اشاره به اشباه ( =سنگ‌های شبیه به) این گوهرها. ج) گزارشی از بهای قطعات مختلفی از هر سنگ در شرایط زمانی و مکانی مختلف؛ و سرانجام چ) اخبار و حکایات رایج دربارۀ آن گوهر.
مقالۀ سوم به شرح فلزات هفت‌گانه (طلا، نقره، … آهن، و «مصنوعات و ممزوجات ساخته شده از فلز» (=آلیاژها) اختصاص دارد و در مقالۀ چهارم به تفصیل دربارۀ ساخت انواع مینا برای تزئین سطوح فلزی و نیز ساخت لعاب یا روکش برای سطوح شیشه‌ای و سفالی بحث شده است.
نویسنده چنان که خود گوید کتاب را بر اساس مطالب جواهرنامه‌های دانشمندان پیشین، تجربیات شخصی خود و شنیده‌هایش از معتمدان فراهم آورده است. بهره‌گیری مؤلف از الجماهر فی الجواهر چندان است که بخش مهمی از جواهرنامه را می‌توان ترجمه‌گونه‌ای از الجماهر دانست، با این همه، مطالب تازه، اصیل و ارزشمند کتاب کم نیست. که از جملۀ آنها می‌توان به اطلاعاتی دربارۀ قیمت گوهرها در سدۀ ۶ق، بسیاری از مطالب فصل مروارید اشاره کرد.
متن کامل مقاله «جواهرنامۀ نظامی نوشتۀ محمد بن ابی البرکات جوهری نیشابوری» نوشته دکتر یونس کرامتی را اینجا بخوانید.