میراث مکتوب- غوغای تبریز مجموعه گزارش‌های نگارنده‌ای ناشناخته است از رخدادهای مشروطه‌خواهی در ایران، به‌ویژه تبریز. این نسخه را دکتر غلامعلی پاشازاده (عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز) تصحیح و مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب آن را با همکاری مرکز پژوهش‌های انتشارات شورای شهر تبریز منتشر کرده است.
نویسنده یکی از کسبۀ شهر تبریز و ساکن محلۀ چهارمنار است که با آرمان‌های مشروطه‌خواهان همدلی دارد، ولی گاه از عملکرد آنان و گاه از عملکرد محمدعلی‌شاه انتقاد می‌کند. او که در اردوگاه مشروطه‌خواهان و مستبدین مسئولیتی ندارد، اخبار مربوط به تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات مشروطه‌خواهان و مستبدین را از آنچه در میان مردم می‌گذرد بازگو می‌کند و نکات و مطالب بدیع و تازه‌ای از رویکرد مردم به مشروطه‌خواهان و مخالفان، نحوۀ تأمین معیشت روزانه، مراودات مردم محلات شهر، بازتاب اخبار اقدامات طرفین در میان مردم، تأثیر آنها در زندگیِ روزمرۀ عمومی و دغدغه‌ها و مشکلات آنان ارائه می‌کند.
غلامعلی پاشازاده، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز، در مقدمۀ خود مطالبی دربارۀ نسخه و مؤلف آن، تمایلات مشروطه‌خواهی او، نوع وقایع‌نگاری و تاریخ‌نگاری مؤلف، ویژگی‌های نثر کتاب، و تصحیح متن، آورده است.
متن کتاب به چند بخش تقسیم شده است؛ مؤلف ابتدا به وقایع از مرگ ناصرالدین شاه تا سال 1324 پرداخته و پس از آن به وقایع سال‌های 1325، 1326، و 1327 سه بخش اختصاص داده و در بخشی جداگانه به وقایع از سال 1328 تا جنگ جهانی اول پرداخته است. در پایان کتاب هم تعلیقات، نمایه‌ها (کسان، کتاب‌ها و روزنامه‌ها، جای‌ها و نام گروه‌ها) و فهرست منابع آمده است.
مصحح اثر در نخستین صفحۀ مقدمه دربارۀ انتخاب نام کتاب می‌نویسد: «غوغای تبریز را مؤلف برای خیزش اهل تبریز در حمایت از مشروطیت و اعادۀ آن در زمان استبداد صغیر به کار برده است و چون یکی از معانی غوغا، شور و شعف و فریاد و فغان است که «در وقت حادثه و بلا از ازدحام و خروج خلق» پدید می‌آید، این عبارت برای عنوان نسخه که گزارشگر شور و شعف و فریاد و فغان مردم تبریز برای اعادۀ مشروطیت است، مناسب تشخیص داده شد.»
از اندک اطلاعاتی که از متن نسخه دربارۀ این نویسندۀ تبریزی که این گزارش‌ها را به قلم شیوای فارسی می‌نگارد، چنین برمی‌آید که او زادۀ ۱۲۶۵ قمری و از پیشه‌وران شهر بوده و گرچه در محلۀ معتبر چهارمنار خانه داشته، از مردم عادی بوده و وضعیت مالی متوسطی داشته‌است. همین موقعیت اجتماعی نیز سبب نگارش «گزارش‌های کم‌نظیری از حیات اجتماعی شهر و دغدغه‌های روزمرۀ آنها» در قرن سیزده شده‌است و متمایزکننده‌ترین ویژگی این اثر نسبت به آثار مشابه را پدید آورده است.
مصحح می‌نویسد: «این کتاب روایت عینی و لحظه‌به‌لحظه از تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات اردوگاه دولت و مشروطه‌خواهان ندارد، بلکه نویسندۀ کتاب، از اخبار و وقایع همانند سایر مردم عادی شهر آگاه می‌شود و به همین خاطر همواره درستی و نادرستی آنها را با تردید می‌نگرد و گاه برای تأیید آنها منتظر اخبار روزهای بعد می‌ماند. آنچه گزارش‌های کتاب را واجد اهمیت می‌کند نه گزارش تصمیم‌گیری‌ها و اخبار اقدامات، بلکه روایت دست اول از زندگی مردم عادی است که می‌تواند در پژوهش‌های مربوط به تاریخ فرودستان یا به‌اصطلاح امروزی در پژوهش‌های مربوط به تاریخ خرد یا تاریخ پایین مورداستفاده قرار گیرد».
ویژگی دیگر این نوشته دقت‌نظر و بی‌طرفی نویسنده است: «متن نسخه با گزارش واقعۀ قتل ناصرالدین‌شاه قاجار آغاز می‌شود، ولی سرآغاز کتاب با عنوان «ابتداء مشروطه در دولت علّیۀ ایران» تردیدی باقی نمی‌گذارد که نویسنده در سال ۱۳۲۴ و هم‌زمان با اعطای مشروطیت به فکر نوشتن وقایع افتاده است».
از نسخۀ اصلی کتاب که فاقد جلد و شیرازه است ۷۸۰ صفحه باقی مانده و مابقی از ماه صفر سال ۱۳۳۴ به بعد از بین رفته، بنابراین نمی‌دانیم که این وقایع‌نگاری تا چه زمانی ادامه داشته است. نگارنده به سیاست آگاه و از حامیان مشروطه بوده و بارها در متن کتاب به ابراز دیدگاه‌های سیاسی خود پرداخته است. برای نمونه در دنبالۀ گزارش فرمان محمدعلی شاه در ۲۷ ذی‌حجة ۱۳۲۴ که در آن گفته است که «قوانین لازم برای انتظام وزارتخانه‌ها و دوایر حکومتی و مجالس بلدی» باید مطابق شرع باشد. نگارنده در اولین صفحات کتاب نوشته است: «معلوم است حضرات اعیان و حکام که خاین دولت و ملت‌اند نخواهند گذاشت که این مشروطه سر بگیرد. چند روزی در این صحبت بودند و مجلس دارالشوراء قدری فتوری یافته تا این‌که هنگامه و غوغای از تبریز برخاست و حال آن‌که اقتدار و تسلط حضرت ولیعهد به درجه‌ای رسیده که شخص با عیال خود در خانۀ خود صحبت و بدی او را نمی‌کرد».
کتاب «غوغای تبریز» با عنوان فرعی «رخدادهای مشروطه‌خواهی در تبریز از مرگ ناصرالدین شاه تا جنگ جهانی اول 1313-1334ق.» نوشتۀ مؤلفی ناشناخته با تصحیح غلامعلی پاشازاده از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و انتشارات مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی کلانشهر تبریز، در 583 صفحه و با قیمت 820 هزار تومان، چاپ و منتشر شده است.
علاقه‌مندان برای خرید این کتاب می‌توانند از طریق شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ با دفتر فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب تماس حاصل کرده و یا به وبگاه فروش mirasmaktoob.net مراجعه کنند.
