محمدرضا تازیکی، کارشناس مخزن کتاب‌های چاپی کتابخانه مرکزی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دراین‌خصوص، گفت: کتاب تاریخ سلطان جلال‌الدین منکبرتی معروف به «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در سال 1850 میلادی و به زبان فرانسه توسط انتشارات «ارنست لرو» در پاریس، به چاپ رسیده است.
وی بیان کرد: نسخه اصلی این کتاب توسط «محمد نسوی» به زبان عربی نوشته شده که در قرن هفتم هجری با عنوان «سیرت جلال‌الدین منکبرتی»، به فارسی نیز ترجمه شده است.
تازیکی ادامه داد: این کتاب در حقیقت، سرگذشت سلطان جلال‌الدین، پسر سلطان محمد خوارزمشاه و شرح دورانی یازده ساله؛ از آغاز حمله مغول تا مرگ سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه و خاطرات نسوی از رویدادهای این دوران، است که مهمترین اثر این مؤلف نیز به شمار می‌آید.
وی گفت: نسوی به همراه جوینی و جوزجانی، از مورخانی بودند که در هنگام حمله مغول، در خراسان و ماوراءالنهر می‌زیستند و بسیاری از وقایع این دوران را شاهد بوده یا از افراد نزدیک به واقعه، کسب اطلاع کرده‌اند.
اهمیت کتاب
این کارشناس کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی افزود: همچنین مؤلف در این کتاب با اشاره به بعضی از وقایع در دوران حکمرانی سلطان محمد، اطلاعات ارزشمندی در خصوص این دوره تاریخی نیز در اختیار مخاطبان گذاشته است.
وی ادامه داد: یافته‌های ما درباره اخبار سلسله خوارزمشاهیان بسیار اندک است. این کمبود منابع بخشی به‌دلیل کوتاهی دوره استقلال این سلسله و همچنین نبود مجال برای پرورش مورخان و نویسندگان، بوده است.
تازیکی تصریح کرد: دقت نسوی در ضبط وقایع، نزدیکی او به دربار سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه، ارزیابی‌اش از وقایع، دید انتقادی این مؤلف و نیز وجود آثار اندک درخصوص حکومت خوارزمشاهیان، موجب شده تا این اثر، جایگاهی خاص در میان منابع این دوران، داشته باشد.
وی گفت: نسوی در آغاز نگارش این کتاب قصد نوشتن یک تاریخ عمومی را داشته است، اما آن‌گونه که خود اشاره کرده است با دیدن کتاب «الکامل» ابن اثیر و دقت او در شرح رویدادها، به‌ویژه وقایع دوره خوارزمشاهیان، تصمیم گرفته است فقط به شرح سرگذشت جلال‌الدین خوارزمشاه در این اثر، بسنده کند.
وی بیان کرد: همچنین این مؤلف تأکید کرده که در شرح این رویدادها فقط آن وقایعی را نوشته که دیده یا از اشخاص شاهد آن‌ها را شنیده است. با این وجود، بخشی از کتاب سیرت جلال‌الدین او درباره منشأ مغولان و وقایع مربوط به چنگیزخان، از این قاعده مستثنی است، زیرا با اطلاعات موثق تاریخی، چندان هماهنگی ندارد.
تازیکی افزود: در هر حال، شرح رویدادهایی که به نوعی مرتبط با زندگی نسوی بوده، این کتاب را به اثری ارزشمند درباره دوره خوارزمشاهیان و زمان سلطان جلال‌الدین، تبدیل کرده است. به عبارتی، این مؤلف در کنار روایت حسب حال واپسین سلطان خوارزمی، زندگی‌نامه خود را نیز بازگو کرده است.
این کارشناس کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: آثار نسوی را می‌توان از جمله قدیمی‌ترین حسب حال‌نویسی‌ها و خاطره‌نویسی‌ها، دانست.
گفتنی است، بیش از 22 هزار و یک‌صد نسخه کتاب چاپ سربی در مخزن چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که دو هزار نسخه آن به زبان‌های مختلف خارجی از جمله فرانسوی، است.
منبع: کتابخانه آستان قدس رضوی