میراث مکتوب- عمر آدمی دیرپا نیست اما آثار او می‌تواند ماندگار شود. ماندگاری آثار نیز سه گونه است؛ یا همراه با مرگ صاحب اثر، اثر هم می‌میرد، یا برای یک دوره و نسلی، آن اثر کشش معنایی و جاذبه‌ای همگانی پیدا می‌کند و یا فراتر از یک نسل و عصر و بلکه برای قرن‌ها می‌توان آن اثر را به تماشا نشست و از حلاوت معنایی یا موسیقیایی آن بهره جست.
در میان اهل علم و اندیشه و فرهنگ، “شاعران” خوش‌اقبال‌ترین کسانی هستند که فهم سخنشان جامعیت بیشتری دارد؛ بدان معنا که هم اهل فن، از آثار شاعر استقبال می‌کنند و لذت می‌برند و هم عامه مردم، ارتباطی نزدیک با سخنان برخاسته از دل شاعر برقرار می‌کنند.
در حافظه فرهنگی و ادبی ایرانیان، شاعران و سخنورانی هستند که جاودانه‌تر در ذهن‌ها و روان‌ها جای گرفته‌اند.
این دسته حتی مورد توجه و اقبال اندیشمندان و اهل فلسفه و ریاضی قرار می‌گیرند؛ چنان‌که گویی در جادوی کلمات آن‌ها محو و متحیر می‌شوند و گاهی در کشف رموز و فهم پیچیدگی‌های مفاهیم فلسفی و … دست بر دامان شعر شاعرانی می‌زنند که حکمت از کلمات آن‌ها می‌بارد.
شاعران، اگر خود را تنها به وزن و ردیف و قافیه محدود می‌کردند، جز نظم پردازی، هنر و آرایه‌ای دیگر نداشتند و بلکه دیری نمی‌پایید که از ذهن‌ها فراموش می‌شدند. اما آنچه خودشان و آثارشان را ممتاز و متمایز ساخته است اندیشه‌ای است که به خیال و عاطفه پر و بال داده است و گاه در درازنای تاریخ وسعت می‌یابد، جان می‌گیرد، جریان می‌شود، شکوفا می‌سازد و شکوفه می‌دهد و حتی به جای ذهن‌ها در قلب‌ها می‌نشیند.
خنیاگری‌های مستانه نشأت‌یافته از بیداری وجدان و جودت ذهن و جولان روح، گاهی چنان موج افکن می‌شود که ولوله و زلزله‌ای وجود را فرا می‌گیرد و جذبه‌ای شورانگیز، ذهن و زبان را به غلیان و جولان وا می‌دارد.
شاعران بزرگ موصوف به چنین اوصاف و صفاتی هستند. هرچند قرن‌ها از مرگشان گذشته باشد اما نامیرایی آثارشان سبب زندگی و حیات مجدد آن‌ها شده است.
در سپهر درخشان ایران فرهنگی، ستارگانی فروزان و فروزنده، تاریکی جهان‌های خاموش را به روشنی و زایش بدل کرده‌اند که خود اعجازی در دنیای سخنوری است.
از حکیم طوس و لسان الغیب گرفته تا مولانا و شیخ مصلح‌الدین سعدی و صاحب خمسه (پنج گنج) و دیگرانی که در مراتب چندگانه‌اند اما در طریق یگانه.
“حکیم نظامی” یکی از معدود شاعران “حکمت‌گوی” و “بزرگ اندیشه” است که سیر در انفس را با سیر در آفاق چنان پیوند زده است که گویی معجزه‌ای در سخن روی داده است.
صرف نظر از هنر شاعری، هنر اندیشه‌ورزی و جریان‌سازی تاریخی و فرهنگی به گونه‌ای در کلام و سخن او پیچیده شده است که گمان می‌رود زندگی بدون شعر، تهی از معنا و دنیای عاری از معنا، زندانی بیش نیست.
جغرافیای زیستی حکیم نظامی به سبک و سیاقی در قلمرو سیر و سیاحت آسمانی، مجالی برای جولان دارد که انبوهی از آیین‌ها و هنجارها و رفتارها در دل آن منجلی است.
او طلیعه خمسه خود را “مخزن‌الاسرار” نام می‌هد تا هم به سنت تشرع استناد جسته باشد و افتتاح کتابش را به نام و یاد خدا و به توحیدیات و تحمیدیات حضرت سبحان آراسته باشد و با احاطه بر علم خداشناسی (معرفت‌الله)، حق خالق خود را ادا کرده باشد و در دیگر پرده‌ها، اسرار جهان درون انسان‌ها را باز نماید.
در حقیقت حکیم نظامی ابتدا از عشق آسمانی سخت می‌راند و شعر می‌سراید تا حجۀ بالغه‌ای باشد برای کسانی که در وادی حیرت درمانده‌اند و آن‌گاه در چهار مثنوی دیگر “لیلی و مجنون”، “خسرو و شیرین”، “هفت پیکر” و “اسکندرنامه”؛ از عشق‌های زمینی داستان‌هایی می‌سراید که در آن جدال عشق و عقل و نسبت معرفت‌النفس با معرفت‌الله را می‌توان به تماشا نشست.
جدای از بلاغت و فصاحت کلام نظامی، داستان‌سرایی استادانه و هنرمندانه او، ادبیات غنایی تاریخ ادبی را غنا بخشیده و در امتداد ادبیات حماسی، به نوعی ادبیات عرفانی را هم وسعت بخشیده است.
تشکیل ستاد دائمی بزرگداشت حکیم نظامی به ابتکار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با محوریت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در کنار دیگر رویدادهای فرهنگی-که البته بعضا هم مورد کنش و واکنش‌هایی قرار داشت- اقدامی هوشمندانه در پاسداشت یکی از بزرگترین شاعران جغرافیای بزرگ فرهنگی ایران بود.
رویدادی که در چهار نوبت و با ده‌ها برنامه و نشست و همایش برگزار شده و هر دوره‌ای، نسبت به ادوار پیش، باشکوه‌تر برگزار شده است.
بزرگداشتی که تکرار سالانه آن، هم قند مکرر است و هم یادکرد روایت‌های انسان‌دوستانه و اخلاق‌مدارانه‌ای که به نوعی فرهنگ عاشقانه را شاعرانه بازگو می‌کند. همان فرهنگ عمیقی که ریشه در ایران و تمدن ایرانی دارد.
تفاوت محسوس دوره چهارم بزرگداشت حکیم نظامی با ادوار پیشین، پررنگ شدن محتواهای نمایشی و موسیقایی و کاستن از برنامه‌هایی بود که عموماً تأثیر تجسم‌سازی حسی و عینی آن کمتر از قالب‌هایی چون نمایش و موسیقی است. اجرای جذاب نمایشی برآمده از یکی از داستان‌های مثنوی پنج گنج با زبان انگلیسی در حضور سفرای بیش از ده کشور توسط هنرمندان همدانی، خنیاگری و نقالی مرشدان و نوازندگی و تک‌نوازی استاد رسول نجفی و هم‌نوازی جمعی از هنرمندان با الهام از اشعار حکیم نظامی، نشان داد که اگر هدف‌گذاری درستی در برنامه‌های فرهنگی صورت گیرد، جذابیت آن، هم مخاطبان علاقه‌مند و هم میهمانان و مسئولان امر را برای ساعاتی طولانی می‌تواند مشغول و مشعوف سازد؛ همچنان‌که بزرگداشت نظامی در تالار وحدت، جمع پرتعداد حاضرین را تا ساعت پایانی شب به تماشای جلوه‌های تابناک هنرنمایی‌های حکیم نظامی در خلق این شاهکار ادبی و نیز نگارینه‌ها و تصویرسازی‌هایی پر معنا در نگارگری هنرمندان ایرانی و اسلامی کشاند.
بر همین قیاس شاید برپایی سلسله نشست‌های تخصصی در باب نقش هنرمندان و نگارگران در تصویرسازی داستان‌های خمسه حکیم نظامی بتواند وجوه مغفول‌مانده زیبایی‌های این اثر سترگ را بازنمایی کند.
حلاوت دیگر این آیین علاوه بر پیام رئیس‌جمهور، سخنرانی نکته‌سنجانه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره شگفتانه‌های نظامی و گزارش امیدوارکننده دکتر محمود شالویی رئیس ستاد ملی بزرگداشت حکیم نظامی و رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور در خصوص مشارکت بیست و هفت استان در این رویداد فرهنگی، ساخت تندیس و نامگذاری‌هایی بود که طبعا نقش مهمی در حفظ نام بزرگان ایران دارد.
میثم نمکی آرانی
منبع: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی