میراث مکتوب- صبح دومین روز هفته کتاب و کتابخوانی، رییس جمهور به همراه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از ساعت ۱۱ صبح مهمان منزل محمدعلی موحد بودند.
چند دقیقه‌ای قبل از حضور رییس جمهور، ابتدا وزیر فرهنگ به کوچه پس کوچه‌های خانه موحد در لواسان رسید و پس از او نیز مقصود فراستخواه، از اساتید جامعه‌شناسی که دوستی دیرینه‌ای با استاد موحد و سیدعباس صالحی دارد خود را به خانه محمدعلی موحد رساند. در این دیدار، محسن حاجی میرزایی رییس دفتر رییس جمهور و نیکنام حسینی‌پور مدیر روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشتند.
خاطره موحد و صالحی از دیدار ۶ سال قبل
پیش از حضور مسعود پزشکیان، موحد و صالحی چند دقیقه‌ای را با یکدیگر به گپ و گفت پرداختند.
بسیاری از اهالی قلم، موحد را فردی شوخ‌طبع با ذهنی بسیار آماده توصیف می‌کنند و همین ویژگی او نیز باعث می‌شد که گپ و گفت با وزیر فرهنگ در فضایی کاملا غیررسمی و دوستانه پیش برود. هرچند دقیقه یک بار، مطایبه‌های کلامی موحد در عین ادب فوق‌العاده او و پاسخ‌های وزیر فرهنگ، باعث می‌شد همه حاضران با صدای بلند بخندند.
صالحی در ابتدا خاطره دیدار سال ۹۷ خود با محمدعلی موحد را یادآوری کرد و گفت که ایشان در آن زمان، روزانه ۱۰-۱۲ ساعت کار می‌کردند.
موحد نیز بلافاصله تاکید کرد که «آدم هرچه پا به سن می‌گذارد، دو چیز در او جوان‌تر می‌شود؛ یکی هوا و هوس‌ها و دیگر آرزوهای دور و دراز». او بعداً در حضور رییس‌جمهور نیز این روایت را مجددا بازگو کرد.
این نویسنده ادامه داد: الان خیلی نمی‌توانم کاری انجام بدهم. روزهایی تلاش می‌کنم که یکی دو ساعت کار کنم اما روزهایی هم نمی‌توانم. بالاخره نیروهای انسان فروکش می‌کند.
او هرچند که از همان ابتدا تاکید کرده بود که حافظه‌اش ممکن است گاهی یاری نکند اما پس از نکاتی که بیان می‌کرد، هربار با رجوع به حافظه فوق‌العاده‌اش، اشعاری را از مولانا، احادیثی از پیامبر اکرم (ص) و یا خاطراتی از دهه ۳۰ و ۴۰ نقل می‌کرد.
وزیر فرهنگ پیش از رسیدن رییس‌جمهور به منزل موحد، یادآوری کرد که مسعود پزشکیان تاکید داشته که در هفته کتاب به دیدار استاد موحد بیاید چون خدمات او در همه حوزه‌ها بی‌نظیر است.
موحد ابتدا از اینکه رییس جمهور با مشغله‌های معمول این جایگاه، به فکر این دیدار بوده است، ابراز خرسندی کرد و گفت: ما دلمان همیشه با ایشان است و می‌دانیم که در چه وضعیت خطیری کار می‌کنند و چه امواج سهمگینی وجود دارد. خیلی کارها دست ما نیست اما باید به وظیفه خودمان درست عمل کنیم. آدم باید جوابگوی خودش باشد؛ اگر توانست به خودش پاسخگو باشد، سربلند خواهد بود.
این چهره باسابقه فرهنگ و ادب ایران ادامه داد: آدم از آقای پزشکیان رایحه صداقت استشمام می‌کند.
من متعجم آقای پزشکیان!
پس از دقایقی، رییس‌جمهور با استقبال دختر، داماد و نوه محمدعلی موحد به محضر این مورخ و پژوهشگر رسید.
او پس از خوشامدگویی به مسعود پزشکیان، سه بار و با تاکید از رییس‌جمهور برای این وقتی که گذاشته است تشکر کرد و البته ادامه داد که «من متعجبم که با این همه گرفتاری‌ها لطف کردید و وقت گذاشتید»
او سپس در فضایی بسیار دوستانه که بارها شوخی‌های ملیحی با رییس‌جمهور و وزیر فرهنگ رد و بدل می‌شد و فضا را از حالت خشک و رسمی خارج می‌کرد، خطاب به پزشکیان گفت: صوفیان در قدیم روزنامه داشتند اما نه به معنی خبرهای روزانه. بلکه به عنوان نوشتن اعمال روزانه و قبل از خواب خود را محاکمه می‌کردند. این روزنامه در سطوح بسیار مهمی بود. آقای پزشکیان! خدمت می‌کن برای کردگار / با قبول و رد خلقانت چه کار!
موحد سپس رو به پزشکیان و وزیر فرهنگ گفت: ما در مقابل همین عقلی که خداوند به ما داده‌اند مسئولیم و بیشتر از آن هم مسئول نیستیم. خداوند که عقل کل را به ما نداده است. خداوند خواسته که هر کس در حوزه عقلی که به او داده شده، مسئول باشد. خدا شما را موفق کند، خیلی مشکل است، می‌فهمم.
جزایر سه‌گانه و کتاب محمدعلی موحد
در بخشی از این دیدار و با توجه به رخدادهای اخیر پیرامون شیطنت‌هایی درباره مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه، سیدعباس صالحی به کتاب «هیاهو بر سر هیچ» نوشته محمدعلی موحد اشاره کرد و آن را یکی از کتاب‌های خوب و مستند در حوزه ادعای مالکیت بر سر جزایر سه گانه ایرانی دانست.
موحد نیز درباره این کتاب و نحوه شکل‌گیری آن توضیحاتی ارائه کرد و گفت که «هیاهو بر سر هیچ» در ابتدا قرار بوده نقدی بر کتاب یکی از نویسندگان عرب باشد اما نهایتا به یک کتاب تبدیل شده است.
او البته از این فرصت استفاده کرد و چند کتاب دیگر خود را نیز به رییس جمهور و وزیر فرهنگ هدیه داد و تأکید کرد که اگر دو سه نفر مانند ایشان کتاب‌ها را بخوانند و در مجامع مطرح کنند، کار مهمی است.
او در هنگام معرفی یکی دیگر از کتاب‌هایش به نام «خواب آشفته نفت»، به تجربه عملی خود در کار کردن در بازار در دهه ۲۰ اشاره و تاکید کرد که تجربه در ارائه راه حل برای یک موضوع، اهمیت فراوانی دارد.
رئیس‌جمهور نیز در این دیدار، از اینکه توانسته در ابتدای هفته کتاب به دیدار استاد محمدعلی موحد بیاید ابراز خرسندی کرد. این نویسنده و مورخ و پژوهشگر نیز برای مسعود پزشکیان در «امواج سهمگین این روزها» آرزوی موفقیت کرد.
در پایان این دیدار نیز، رئیس‌جمهور با اعضای خانواده استاد موحد عکس یادگاری گرفت.
سیدعباس صالحی، پیرامون دیدار صبح روز جمعه با استاد «محمدعلی موحد» نوشت: «در دومین روز هفته کتاب ریاست محترم جمهور در منزل استاد «محمدعلی موحد» حضور پیدا کردند.
دانش گسترده حضور ذهن و مطایبه‌های ملیح همراه ادب، فروتنی و مهمان نوازی ایشان چونان همیشه درس آموز بود.
سایه مهر استاد بر سپهر فرهنگ و ادب ایران مستدام.»
دربارۀ کتاب «هیاهو بر سر هیچ»
گفتنی است کتاب «هیاهو بر سر هیچ» یا «مبالغه مستعار» یک پژوهش مستند است که در آن «محمدعلی موحد»، مدارکی که شیوخ عرب با استناد بر آن ادعای مالکیت بر جزایر ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ را دارند، مورد تحقیق و بررسی قرار داده است. استاد موحد، تلاش نموده تا کتاب «هیاهو بر سر هیچ» را به دور از هرگونه رفتار متعصبانه و دارای جهت‌گیری به نگارش در بیاورد تا از مجرای مستندات و پژوهشی متقن، زمینه صلح‌جویی و رفع سوءتفاهمات میان طرفین دعوی را فراهم سازد.
«هیاهو بر سر هیچ» به جهت اهمیت اسناد مطرح شده و زمینه‌ای که سال‌ها مورد جنجال بوده مورد توجه نهادهای پژوهشی خارج از کشور نیز قرار گرفته و تا کنون به چندین زبان از جمله ترکی استانبولی و فرانسوی برگردانده شده است.
از جمله مواردی که در این کتاب مورد تحقیق و تفحص قرار گرفته، موقعیت طبیعی جزایر سه‌گانه، ارتباط افغانستان با مسائل خلیج فارس، حضور و نفوذ بریتانیا در خلیج فارس و معاهدات صورت گرفته میان ایران و انگلستان در این زمینه میباشد. علاوه بر این اسنادی از اداره محرمانه حکومت هندوستان در این کتاب بررسی شده که اولین مراحل بروز اختلافات بر سر مالکیت جزایر، بازخوردهای آن در دوره قاجار و ادامه اختلافات در زمان رضاشاه را نشان می‌دهد. پس از این ارزیابی مفصلی از مدارک و دلایل طرفین صورت گرفته که نامه‌نگاری‌ها و ارزیابی این نامه‌ها را نیز شامل می‌شود. در پایان نیز ضمائمی از اسناد و مدارک و نامه‌های ارائه شده، به همراه نقشه خلیج فارس و موقعیت جزایر مطرح شده در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
در بخشی از این کتاب که استاد موحد نیز به آن اشاره کرد آمده است: در سی و چند سال پیش دولتی به نام امارات متحده عربی وجود نداشت. شیخ‌نشین‌های ساحل جنوب خلیج فارس در زیر علم انگلستان بودند، یعنی این بریتانیا بود که به نام شیوخ رأس الخیمه و شارجه، تنب و ابوموسی را در تصرف داشت و ایران که این جزایر را جزئی از خاک خود می‌دانست، ناگزیر بود که در لندن و با مسئولین وزارت امور خارجه بریتانیا مذاکره کند. طرف مذاکره متصرفی بود که به دستاویز حفظ حقوق محجورین تحت حمایت خود سرسختی می‌کرد و با تکیه بر «استاتسکو» خواهان ادامه تصرفات خود بود و از طرف مقابل مطالبه حجت و سند می‌کرد که بگوید چرا و به چه دلیل این جزایر را از آن خود می‌داند، ولی خود را از ارائه سند و حجت بی‌نیاز می‌دید.
محمدعلی موحد عرفان‌پژوه، تاریخ‌نگار و حقوق‌دان و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در سال 1302 در شهر تبریز دیده به جهان گشود. او تحصیل را در مدارس تدین و اتحاد نو تبریز آغاز کرد و در سال 1319، پس از اخذ دیپلم متوسطه در رشته ادبی، به تهران آمد. اما به‌واسطه فوت پدر (در سال 1317) به تبریز بازگشت و سرپرستی خانواده را برعهده گرفت و به مدت ده سال در تبریز و تهران اقامت گزید.
در سال 1319 موفق به اخذ دیپلم ادبی شد و در سال 1329 به شرکت ملی آبادان رفت و پس از خلع ید از انگلستان در سال 1332 سردبیری روزنامه شرکت نفت را عهده دار شد و در همین سال به تهران انتقال یافت.
دکتر موحد تحصیلات خود را در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد و در سال 1338 موفق به اخذ مدرک دکترای حقوق خصوصی از این دانشگاه شد.
وی سپس برای ادامه تحصیل و مطالعه زیر نظر پروفسور «جنینگز» به کمبریج عزیمت واز دانش پروفسور «شوارتزبرگ» در لندن بهره فراوان برد.
او در دوران تحصیل در انگلستان با ایرانشناسانی چون آربری، مینورسکی و لاکهارت همنشینی علمی داشت و تحقیقات خود را بر نسخه‌های خطی موجود در موزه بریتانیا ادامه داد. او همچنین نسخه «سلوک الملوک» تالیف فضل‌الله روزبهان خنجی متخلص به امین را تصحیح نمود.
موحد پس از بازگشت به ایران علاوه بر فعالیت به عنوان وکیل پایه یک دادگستری از آغاز تاسیس شرکت ملی نفت ایران در کادر حقوقی شرکت نفت وارد و تا بالاترین درجات تحت عناوین مشاورعالی، رئیس هیئت مدیره، مشاور ارشد و عضو اصلی هیئت مدیره، انجام وظیفه کرد.
وی در ابتدای تاسیس اوپک به مدت 6 ماه معاونت اجرائی این سازمان را در ژنو عهده‌دار بود.
دکتر موحد تالیفات و ترجمه‌های بسیاری را به دنیای ادب و معرفت تقدیم کرد که بزرگترین آن چاپ انتقادی مقالات شمس تبریزی است. او کتاب «خواب آشفته نفت» را که در برگیرنده تاریخ معاصر ایران در دوره دکتر محمد مصدق و ماجرای ملی شدن نفت می باشد، به بازار نشر ایران عرضه کرده که تا کنون سه مجلد از آن منتشر شده و جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی در حوزه تاریخ را به خود اختصاص داده است.
برخی از آثار برجسته دکتر محمدعلی موحد عبارتند از؛
شرح فصوص الحکم ابن عربی
سفرنامه ابن بطوطه انتشارات علمی فرهنگی 1361
خزران از آثار آرتور کستلر انتشارات علمی فرهنگی 1361
تصحیح سلوک الملوک از فضل‌الله روزبهانی انتشارات خوارزمی 1362
مقالات شمس تبریزی (تصحیح و تعلیق) تهران – انتشارات خوارزمی (برنده جایزه کتاب سال 1369)
گفته‌ها و ناگفته‌ها، تحلیلی از گزارش عملیات پنهانی سیا در کودتای 28 مرداد 1332
تعلیقی بر کتاب «خواب آشفته نفت» (تالیف) تهران نشر کارنامه برگزیده کتای سال 1379
مالیات سرانه و تاثیر آن در گرایش به اسلام از دانیل دنت (ترجمه) تهران – انتشارات خوارزمی و ده‌ها تالیف و ترجمه ارزشمند دیگر.
منبع: روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ایسنا