میراث مکتوب- هومن یوسفدهی، پژوهشگر حوزهٔ ادبیات و تاریخ کتاب «طلایه‌داران فرهنگ گیلان» را از طریق انتشارات فرهنگ ایلیا منتشر کرد.
این اثر گزارشی محققانه و خواندنی از روند آغاز و گسترش آموزش و پرورش به سبک نوین در گسترهٔ گیلان‌زمین است. این که مردمان گیلان از پیشگامان امر آموزش مدرن در ایران بوده‌اند، در اسناد و مکتوبات بسیاری مستند شده که بخش مهمی از آنها در این مجموعه گرد آمده است. این اثر می‌کوشد بخش دیگری از چشم‌انداز گرانقدر تاریخ دیرپای فرهنگ این سرزمین را پیش‌روی خوانندگان قرار دهد.
نویسنده این اثر در ابتدا مکتب‌خانه‌ها و سپس مدارس دینی در رشت را بررسی کرده و به مبحث آموزش علوم جدید در ایران پرداخته است. مدرسهٔ دارالفنون و آموزش علوم جدید در گیلان از دیگر مباحثی است که یوسفدهی به آن پرداخته است.
مدارس رشت بخش دیگری از این اثر است. به گفتهٔ مؤلف راه‌اندازی مکتب‌خانه‌های رایگان و نخستین مدرسه آموزش نوین در رشت حاصل حکومت کوتاه‌مدت شعاع السلطنه در رشت است. تأسیس مدرسه نوین در رشت برای نخستین‌بار در این شهر از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که همواره مورد مخالفت روحانیون و مردم بوده است. مؤلف در این بخش به سیر تاریخی تأسیس این مدرسه و معلمان آن اشاره کرده است. وی از مدرسه ابتدایی «حسنیه» و « خدمت» به عنوان نخستین مدارس نوین در رشت نام برده است.
یوسفدهی پس از نام بردن و شرح چگونگی تأسیس مدرسه در رشت به سراغ دیگر شهرهای گیلان رفته و مدارس انزلی، لاهیجان، لنگرود، رودسر،
کار ساخت و تأسیس مدارس نوین به این جا ختم نمی‌شود، بلکه بنا به نوشتهٔ مؤلف، مدارس خارجی نیز در گیلان شروع به کار می‌کنند. از نخستین مدرسه‌ها به مدرسه ارامنه اشاره شده است. این مدرسه یکی از قدیمی‌ترین مدارس گیلان است که با مدیریت هامبارطوم تأسیس شد که روزنامه حبل‌المتین چاپ کلکته نیز از آن یاد کرده است. مدرسهٔ امریکایی رشت نخستین مدرسهٔ مبلغین پروتستان امریکایی است که توسط مستر شولر آغاز به کار کرد. فعالیت این مدرسه با اعتراض حاج ملا محمد خمامی و ملا محمدمهدی شریعتمدار مواجه شد اما اعتراضات کارگر نیفتاد و مدرسه به فعالیت خود ادامه داد. مدرسهٔ یونانی و مدرسهٔ روسی دیگر مدارس خارجی این شهر بودند.
یوسفدهی بیان می‌کند که سال ۱۲۹۹ شمسی تشکیلات جدید معارف گیلان با انتصاب میرزا عیسی‌خان صدیق‌اعلم تغییر می‌کند و این مقطع نقطهٔ عطفی در تاریخ آموزش و پرورش گیلان به‌شمار می‌رود.
بخش پایانی «طلایه‌داران فرهنگ گیلان» بررسی و شرح حال فرهنگیان منقدم گیلان است. نویسنده در این بخش به بررسی زندگی علمی و عملی نخستین معلمان این خطه پرداخته است که خوانندگان می‌توانند به تفصیل آن را در این کتاب از نظر بگذرانند.
«طلایه‌داران فرهنگ گیلان» نوشتهٔ هومن یوسفدهی از سوی نشر فرهنگ ایلیا منتشر و به قیمت ۱۴۰ هزار تومان در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.
