مراسم بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی دوشنبه، بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲، در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملّی برگزار شد.
در ابتدای این مراسم علیرضا مختارپور، در سخنان کوتاهی ضمن شادباش روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی، خواستار ثبت و ضبط تاریخ شفاهی استادان عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی شد.
در ادامۀ این مراسم، غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تشکر از حضور مهمانان و مسئولان گفت: اردیبهشت را باید در ایران ماه فرهنگ بنامیم که با سعدی و فردوسی و زبان فارسی و عطّار و نمایشگاه بین‌المللی کتاب همۀ ابعاد فرهنگ را در بهاری سبز و دلنشین یادآوری می‌کند.
او افزود: بیست‌وپنجم اردیبهشت با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز پاسداشت زبان فارسی نامیده شده است. خوشحالیم که پس از وقفه‌ای دو سه ساله در برگزاری این مراسم، دوباره می‌توانیم در پرتو چراغ روشنِ زبان فارسی دور هم جمع شویم و سخن بگوییم. البته تصدیق می‌کنیم که هنوز آن‌چه کرده‌ایم درخورِ شأن زبان فارسی و مقام بلند فردوسی نیست.
حداد عادل ادامه داد: باید جشن‌های مفصّل و باشکوه‌تری به احترام زبان فارسی در چنین روزی برپا کنیم. زبان فارسی رکنی از هویّت ملّی ایرانیان است و رشتۀ پیوند ما با ملّت‌های دیگری که زبان‌شان فارسی است. ایرانیان، و ملت‌های تاجیکستان و افغانستان پاسدران واقعی زبان فارسی بوده و هستند.
او افزود: زبان فارسی کلید درِ گنجینۀ همۀ معارفی است که در طول بیش از هزارسال به این زبان نوشته شده و به شعر فارسی سروده شده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین خاطرنشان کرد: پاسداری از فرهنگ اسلامی ـ ایرانی پاسداری از بخش مهمی از معارف بشری محسوب می‌شود که برای همۀ مردم جهان سودمند است و به‌جا است که روز جشن ملّی زبان فارسی روز فردوسی نیز باشد.
او مجدداً تأکید کرد: پاسداری از زبان فارسی وظیفۀ همگان است. وظیفۀ هیچ دستگاه و نهاد خاصی نیست یک وظیفۀ ملّی است؛ امّا، در این میان برخی مؤسسات بر اساس قانون وظایف ویژه‌ای برعهده دارند که آموزش‌وپرورش در رأس این نهادها است و سرنوشت زبان فارسی به دست آنهاست.
حداد عادل اضافه کرد: اگر معمار خشت اول را کج بگذارد، این دیوار تا ثریا کج بالا خواهد رفت. این وظیفه آموزش‌وپرورش، صداوسیما و سایر نهادها است که درجهت پاسداری زبان فارسی بکوشند.
او با اشاره به وظیفۀ سنگین فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای حفظ زبان فارسی گفت: در این میان فرهنگستان بار سنگینی بر دوش دارد و با آگاهی از واقعیت‌های دیروز و امروزِ زبان فارسی باید تحوّلات زبانی را رصد کند و برای حفظ این زبان و نشاط افزون‌تر آن برنامه‌ریزی و اقدام کند.
حداد عادل دربارۀ برخی اقدامات فرهنگستان اظهار کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاکنون توانسته بیش از ۶۵ هزار معادل فارسی به تصویب برساند و با حدود ۷۰ گروه از متخصصان رشته‌های گوناگون برای واژه‌گزینی همکاری دارد. کار مهم دیگر تألیف فرهنگ جامع زبان فارسی است. این فرهنگ جامع که قرار است به ۳۵ مجلّد تبدیل شود، مبتنی بر آخرین دستاوردهای دانش فرهنگ‌نگاری خواهد بود.
او با اشاره به همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی با برخی نهادها گفت: از همۀ دستگاه‌ها خواستارم فرهنگستان زبان و ادب فارسی و همۀ مؤسسات زبان و ادبیات فارسی را در حفظ این زبان یاری و به حفظ وظیفۀ قانونی خود عمل کنند.
حداد عادل افزود: فقط استناد به دو بیت از شاهنامه فردوسی (بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی/ پی‌افکندم از نظم کاخی بلند/ که از باد و باران نیابد گزند) به خوبی نشان می‌دهد که فردوسی می‌داند که چه دارد می‌کند. او با سرودن شاهنامه تلاش کرد تا زبان فارسی و ایرانی زنده بماند.
او ادامه داد: شاهنامۀ فردوسی پشتوانۀ معنوی و خردورزی ایرانیان در طول تاریخ بوده و شگفتا که مقبول طبع همۀ گروه‌های اجتماعی قرار گرفته است. هیچ یک از ملت‌ها چنین کتاب حماسی با بیش از هزار بیت ندارند که پس از هزاران سال سروده شدن همچنان مورد اقبال باشد.
حداد عادل با اشاره به دورۀ کارشناسی ارشد که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار می‌شود گفت: تاکنون هفت دورۀ کارشناسی ارشد واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی در پژوهشکدۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شده است.
او همچنین به عناوین برخی از سازمان‌هایی که فرهنگستان با آنان همکاری دارد، اشاره کرد: سازمان ملّی استاندارد ایران، شورای عالی فضای مجازی، سازمان ثبت اسناد و املاک، سازمان ثبت احوال، شورای پاسداشت زبان فارسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش‌وپرورش، مجلس شورای اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه‌ها و صداوسیما از جمله دستگاه‌هایی هستند که فرهنگستان با آن‌ها ارتباط تنگاتنگ کاری دارد. ما همچنین با برخی مؤسّسات بین‌المللی از جمله مؤسسۀ جهانی اینفوترم همکاری داریم که فرهنگستان عضو فعّال آن محسوب می‌شود و ما در نشست‌های این مؤسسه شرکت داریم.
او اضافه کرد: جلد سوم فرهنگ جامع زبان فارسی جامع‌ترین کتابی است که دربارۀ زبان فارسی منتشر شده است. این مجموعه در شکل نهایی خود حدود ۳۵ جلدِ ۸۵۰ صفحه‌ای خواهد بود که منطبق بر آخرین پیشرفت‌های دانش فرهنگ‌نگاری است. باید برای تألیف این اثر عظیم از دکتر علی‌اشرف صادقی و همکارانش قدردانی کنیم.
محمدمهدی اسماعیلی در این آیین که امروز، بیست‌وپنجم اردیبهشت به‌مناسبت روز پاسداشت زبان فارسی در تالار قلم کتابخانۀ ملّی برگزار شد، در سخنانی عنوان کرد: افتخار داشتیم در این روزها از ادبا، وزرا و شعرا به‌عنوان میهمان ویژۀ نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران میزبانی کنیم. خدا را برای این گسترش تعاملات فرهنگی شکر می‌کنم و خوشحالم این چند روز نام بلند فردوسی در محافل مختلف کشورمان درخشش داشته است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: روز شنبه برنامۀ مفصلی را داشتیم، دیشب در آرامگاه فردوسی در توس برنامه خیلی خوبی را تدارک دیده بودند و امروز هم این برنامه برگزار شده است. به همۀ مشتاقان شاهنامه این مژده و خبر خوش را می‌دهم که هر شب در تالار وحدت تهران برنامۀ تئاتر اسفندیار درحال اجراست.
وی در ادامه به قرائت پیام حجت‌الاسلام سیّد ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان برای روز بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی پرداخت.
در این پیام آمده است: «بسم الله الرحمن الرحیم
ایران بزرگ یک حقیقت فرهنگی و معنوی در قلب قارۀ کهن آسیاست که همچون حلقه‌ای زنجیره هستی معنوی و فرهنگی شرق و غرب را به یکدیگر پیوند می‌دهد. ایران بود که در آغاز تاریخ اسلام در عین گرایش به دارالاسلام، کانون حوزۀ ایرانی فرهنگ و تمدن اسلامی شد و اثری عمیق از خود بر جای گذاشت.
در این سرزمین بزرگانی مانند فردوسی زبان فارسی و تاریخ ایران را از نو زنده کردند و مردم ایران توانستند بدون هیچ‌گونه کشمکشی در آیینۀ معرفت به حیات خود ادامه دهند. از این منظر فردوسی نماد خردورزی این سرزمین را نه فقط یک شاعر که باید جان‌مایه و عصارۀ فرهنگ و تمدن ایران دانست. اوست که بر پیکر زبان فارسی جامه‌ای فاخر و هویّت فرهمند پوشاند و پیوندهای عمیق تاریخی و هویّت ملّی و فرهنگی ایران را مورد توجه جدی قرار داد.
فردوسی را حکیم و شاهنامه او را کتاب حکمت و حماسه خواندند، زیرا کاخ بلند نظم فارسی در عین آنکه شرح دلیری‌ها و دلاوری‌های قهرمانان باستانی ایران است، از حکمت ایرانی و اسلامی بهره‌هایی وافر دارد و جلوه‌گاه حکمت نظری و عملی است. در شاهنامه روح آزادگی و آزادمنشی و توجه به فرهنگ غنی و قوی این سرزمین آشکار است و این کتاب شگرف سرشار از محبت و مهربانی است.
عظمت وجودی حکیم در بردباری قهرمانانۀ او در راه خلق حماسه ملّی ایران اسلامی است. این شاعر آزاده ژرف‌اندیش به شوق بیدار کردن ایرانیان و ایجاد همدلی و همبستگی، تنگ‌دستی و زندگی سخت را به جان خرید و ثروت و سرمایه خود را در راه آفرینش شاهکار زبان، اندیشه و فرهنگ ایرانی هزینه کرد. سرتاسر شاهنامه حدیث و سخن توحید، یگانگی و بندگی خداوند است و در آن خرد تعلیمی با معنویت و دینداری آمیخته شده است.
ابیات فردوسی آشکارا در تحصیل او از پیامبر نمودار است. افزون بر این ابیات بسیاری در شاهنامه به پیامبر و اهل بیت اطهر تقدیم شده است که نشانی از عمق اعتقاد فردوسی به دین روشنایی‌بخش اسلام است که در زمان او در هیات آیینی، فراگیر و جهان‌شمول و پاسخگوی مسائل زمانه به دورترین نقاط جهان گسترش یافته بود.
بدون تردید بزرگداشت این شاعر نامدار و آثار گرانقدر او به جامعه امروز و به ویژه نسل جوان به تقویت هویّت و خودباوری ایران اسلامی، توسعه هم‌زبانی، همدلی ملّی و همبستگی منطقه‌ای و اعتلای حکمرانی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمک شایانی خواهد کرد. برهمین‌اساس تمام پوشش‌های علمی و فرهنگی در این حوزه قابل ستایش و قدردانی است و دولت مردمی حامی پژوهشگران و استادان در جهت نهادینه شدن افکار مفاخری چون حکیم ابوالقاسم فردوسی است تا با ترسیم خط فکری و ادبی این مفاخر بر غنای فرهنگی ایران اسلامی افزوده شود.
این‌جانب با پاسداشت روز زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و تبریک این روز به مردم فرهنگ‌دوست ایران و تمام علاقه‌مندان شعر و ادب فارسی امیدوارم همچنان ملّت بزرگ و سرافراز ایران و همۀ ملل فارسی‌زبان و دوستداران از اندیشه‌های بلند این حکیم نامدار در سراسر گیتی بهره گیرند. برای همگان به‌ویژه دست‌اندرکاران فرهنگی کشور توفیقات روزافزون مسئلت دارم.»
گلرخسار صفی‌اوا، شاعر نامدار تاجیک در سخنانی گفت: شاهنامۀ فردوسی اقیانوس پهناوری است که از آسمان به زمین افتاده است و ما در این اقیانوس شناوریم. قرن‌هاست که شاهنامۀ فردوسی از زبان فارسی حفاظت کرده است.
عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه، ضمن خواندن سروده‌ای از خود گفت: از آن که به فارسی سخن می‌گویم، یعنی با لحن فرشتگان سخن می‌گویم، بسیار مفتخرم. برای من بسیار عجیب است که فردوسی یک دهقان بود، سیاسی‌ترین کتاب جهان را نوشته است. به‌نظر من ما قوم آریایی بسیار خوشبخت هستیم که شاهنامه و مثنوی داریم و مادران مادرهای ما به زبان فارسی برای ما لالایی گفتند و ما نیز برای کودکان‌مان چنین کرده‌ایم. و با زبان فارسی قصه‌های شیرین تاجیکی را با جان کودکان‌مان آمیخته‌ایم.
محمد سرور مولایی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان وادب فارسی، در ادامۀ همایش پاسداشت زبان و ادب فارسی طی سخنانی اظهار کرد: برای من افتخار بزرگی است سخن گفتن در جمع استادان و سفرای کشورهای دوست دربارۀ زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی. برای من مایۀ سربلندی است که از فارسی‌زبانان افغانستان نمایندگی کنم.
او اضافه کرد: تجربۀ شخصی که من دارم از تجربۀ فارسی‌زبانی خودم این است که به‌نظر من زبان فارسی با این گسترۀ تاریخی به اقیانوسی شبیه است. معرفت ما نسبت به این زبان هر چقدر افزایش پیدا کند، عشق ما به زبان فارسی بیشتر می‌شود. عشق ما اگر از سر معرفت باشد عمق بیشتری خواهد داشت و حساسیّت‌های ما در باب نگهداری این زبان بیشتر خواهد بود.
عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی اضافه کرد: امروز جغرافیای زبان فارسی به سه کشور محدود می‌شود؛ امّا، جغرافیای حقیقی زبان فارسی گسترده‌تر از این موارد است. باید به فرزندان‌مان یاد دهیم که جغرافیای زبان فارسی محدود به جغرافیای سیاسی امروز نیست.
سرور مولایی خود را یکی از سربازان زبان فارسی خواند گفت: من چند دهه در دانشگاه‌ها تدریس کردم تا امانتی که استادان در اختیار من گذاشتند، به نسل دیگری تسلیم کنم. زبان فارسی رکنی از ارکان هویّت ایرانیان و همۀ فارسی‌زبانان است. هرچه آثار بیشتری تولید شوند به پایداری زبان ما کمک خواهد کرد.
او در ادامه با اشاره به وضیعت نشر کتاب در افغانستان گفت: در دوره‌های پیش ناشران افغانستانی فعال بودند؛ امّا، امروزه وضیعت فرق کرده است، امیدوارم دوباره این آب رفته به جوی بازگردد.
سرور مولایی در ادامه به جایگاه شاهنامه‌خوانی درافغانستان اشاره کرد و گفت: افغانستانی‌ها در ۱۰۰ سال اخیر در سرمای جنگ و زمستان با شاهنامه به استقبال بهار رفته‌اند و در بیشتر خانه‌ها، مساجد نوای شاهنامه‌خوانی به گوش می‌رسید؛ امّا، شاهنامه‌پژوهی در افغانستان بسیار جوان است امیدوارم که شاهنامه‌پژوهی در شاهنامه به بار بنشیند و امکانی فراهم شود تا شاهنامه‌پژوهان افغانستان در جریان دستاوردهای شاهنامه‌پژوهان ایرانی بیشتر قرار بگیرند.
نظام‌الدّین زاهدی، سفیر جمهوری تاجیکستان در ایران، با تشکر از سازماندهی این همایش و ابراز خوشحالی از حضور این کشور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب گفت: زبان فارسی زبان مشترک ماست که در تاجیکستان به آن تاجیک می‌گویند و بیانگر ارزش‌های اصیل تاریخی و فرهنگی و دینی مردم فارسی زبان در طول تاریخ بوده است که یک گنجینۀ تقسیم‌ناپذیر است و به مردم فارسی زبان تعلق دارد.
او اضافه کرد: امروز زبان فارسی مشترک ما را می‌توان به یک درخت شبیه کرد که ریشه‌های عمیق تاریخی دارد و سه شاخۀ فارسی، تاجیکی و دری دارد و امروز وظیفۀ ما این است که این زبان را از گزندها حفظ کنیم.
زاهدی با اشاره به اهمّیت پاسداشت زبان فارسی گفت: امروز وظیفۀ ما پاسداری زبان فارسی است و برای رشد و نبوغ آن باید تلاش کنیم. اخیراً در تاجیکستان تلاش‌هایی برای حمایت از زبان تاجیکی و فارسی درحال انجام شدن است و از طرفی کتاب دانشنامۀ زبان تاجیکی نیز تألیف شد که دستاوردهای زبان تاجیکی را دربرگرفته است. امیدوارم که فرهنگستان زبان و ادب فارسی این کار را سرپرستی کند تا ما این دانشنامه را داشته باشیم.
حجابی کرلانگیچ، سفیر جمهوری ترکیه در ایران، با اشاره به اهمّیت پاسداشت زبان فارسی در ترکیه گفت: ما سعی می‌کنیم زبان فارسی را در ترکیه پاس داریم و آثار مختلفی که از قدیم تا امروز در خاک ترکیه و عثمانی نوشته شده‌اند، معرفی کنیم تا همه بشریّت از آن استفاده کنند. سعی می‌کنیم شرح دهیم، تفسیر کنیم و ترجمه کنیم.
او اضافه کرد: امروز روز بزرگداشت فردوسی است و باید از فردوسی سخن بگوییم. فردوسی نام معروفی در عثمانی و ترکیه بوده و خیلی بر ادبیّات ترکی و تاریخ ترکیه و تاریخ‌نویسی عثمانی اثر گذاشته است. ما در ترکیه در دوران عثمانی شاهنامه‌نویسی داشتیم که گونه‌ای از تاریخ‌نگاری بود. شاهنامه‌های مختلفی داشتیم که از نظر ادبی شاید چندان ارزشی نداشتند اما، از نظر تاریخ خیلی اهمیّت دارند برای درک تاریخ گذشتۀ ما. البته شاهنامه هم مورد علاقه ترک‌ها بوده است.
سفیر جمهوری ترکیه در ایران ادامه داد: شاهنامۀ فردوسی در قرن دهم هجری به زبان ترکی ترجمه شده بود. ترجمه‌های دیگری از شعرای بزرگ فارسی‌زبان در ترکیه شده برای مثال ترجمۀ آثار سعدی شیرازی، حافظ شیرازی، مولانا و… که امیدواریم برای جوانان ترکیه مفید باشد.
در بخش‌هایی از این مراسم غلامحسین غفاری از تربت جام، سیّد تیمور محرابی از کرمانشاه و عاشیق احد ملکی از آذربایجان شرقی قطعاتی از شاهنامه را به زبان کردی، ترکی و فارسی برای حاضران خواندند.
پایان‌بخش این مراسم نیز شعرخوانی صفر عبدالله، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی از تاجیکستان و رونمایی از ۱۶ کتاب از تازه‌های نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی