میراث مکتوب- همایش بزرگداشت «فهرست‌نگاری پویا و مستمر نسخه‌های خطی» در سه کتابخانه و مرکز فرهنگی بزرگ ایران، روز چهارشنبه ۲۵ آبان‌ماه ۱۴۰۱ در موزه ملک با حضور برخی شخصیت‌های فرهنگی کشور و به همت مؤسسه ملک، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
در ابتدای این مراسم دکتر محمدرضا رضوان‌طلب، رئیس کتابخانه و موزه ملی ملک اظهار کرد: در مجموعه موزه و کتابخانه ملک، با هزینه شخصی یک نیکوکار (حاج حسین ملک) ذخایر ارزشمندی جمع‌آوری شده است. حاج حسین ملک در وصایای خود آورده که هدفم از این کار، ترقی معارف و صحت عمومی مردم است. او همه ثروت پدری‌اش را برای تأمین این دو هدف وقف کرد. این کتابخانه به ابتکار حاج حسین ملک تأسیس و بعد از مدتی به مکان فعلی منتقل شد.
وی ادامه داد: حضرت علی(ع) بهترین آرامش را در انس با کتاب می‌داند و اینجا محلی برای آرامش کسانی است که با کتاب مأنوس هستند. ما اینجا کسب درآمد نداریم و آن را خلاف نیت واقف می‌دانیم. حتی تعرفه بازدید از موزه اندک است، خود ما از مراکز علمی دعوت می‌کنیم از این مجموعه فاخر بازدید کنند تا به نیت واقف محترم نزدیک‌تر شویم.
رضوان‌طلب تصریح کرد: قرآن روی مسأله کتاب و کتابخوانی تأکید دارد و کلمه «کتاب» ۲۸۲ بار در آن بکار رفته است. اما در ایران اسلامی ما سرانه مطالعه کتاب پایین است و افراد کمی از سرمایه‌ای که اینجا گردآوری شده، استفاده می‌کنند. مرکز آمار ایران در یک پویش اعلام کرد سرانه مطالعه ما روزانه ۱۶ دقیقه و ۳۶ ثانیه و هفته‌ای یک ساعت و ۵۴ دقیقه است. در یک گزارش دیگری که به صورت رسمی منتشر شده است، هند، ژاپن، تایلند، چین، فیلیپین، مصر، فرانسه، مجارستان، عربستان، انگلیس، ترکیه، مالزی، بالاترین سرانه مطالعه هفتگی را دارند و ایران وضع خوبی در این زمینه ندارد. سرانه مطالعه کتاب ما کم است و باید افراد را به کتابخوانی تشویق کنیم. در ایران دسترسی به کتاب زیاد است ولی افراد دنبال کتاب نیستند.
وی یادآور شد: از استادان می‌خواهم ما را راهنمایی کنند تا تعداد مخاطبان خودمان را افزایش دهیم. کتابخانه ما تخصصی و مربوط به نسخ خطی است و بیشتر محققان، مخاطب ما هستند. فهرست‌نگاری ما، ۱۵ جلد و برای ۷۵۵ مجلد خطی است. این فهرست‌نگاری روی سایت هم قرار گرفته است. نسخ خطی موضوع‌بندی شده و در زمینه علم پزشکی (۷۵۶ عنوان) همه نتیجه‌ها در یک فهرست‌نگاری جمع‌آوری شده است. فهرست‌نگاری دیگری درباره علم نجوم در دست تهیه است. یک سی‌دی هم آماده شده که تمامی نسخ ما در آن جمع‌آوری شده است. حدود ۱۴۰ هزار عنوان کتاب چاپی داریم که اکثراً قدیمی و چاپ سربی هستند. ۴۵۰۰ عنوان کتاب چاپ سنگی هم داریم که ارزش همه اینها، کمتر از نسخ خطی نیستند.
رئیس موزه ملک در پایان گفت: در این همایش وظیفه خود دانستیم به عنوان نهادی که تعدادی از این ذخایر در حوزه نسخ خطی را در مجموعه خود دارد، از بزرگان این حوزه تجلیل کنیم.
دکتر علی حیدری ساولی، دبیر علمی همایش بین‌المللی مخطوطات مشرق‌زمین، در ادامه ضمن تقدیر از خدمات بزرگانی چون آیت‌الله سیداحمد خمینی اشکوری، آیت‌الله دکتر سیدمحمود مرعشی نجفی، کتابخانه آستان قدس رضوی در عرصه فهرست‌نگاری بیان کرد: این کتابخانه بزرگ ده‌ها فهرست‌نویس بزرگ را به جامعه عرضه داشته است. در مرکز علمی و فرهنگی کتابخانه آستان قدس رضوی نیز هزاران نسخه دست‌نویس ممتاز نگهداری می‌شود.
وی افزود: تاریخ دست‌نویس‌های اسلامی و ایرانی بسیار غم‌انگیز است. ابن‌سینا وارد کتابخانه دولت سامانی شد که در آن صندوقچه‌هایی پر از کتاب‌های نفیس بود ولی به گواهی تاریخ، در جنگ‌های غزنویان و سامانیان تمام این کتابخانه در آتش سوخت. ما نمی‌خواهیم این تاریخ در سرزمین ما تکرار شود، ما می‌خواهیم میراثمان را حفظ کنیم.
دکتر محمدحسین ظریفیان، مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه این مراسم گفت: اهتمام مجموعه موزه و کتابخانه ملک نسبت به حفظ میراث بزرگ ایرانیان، استمرار داشته و از آقای رضوان‌طلب تشکر می‌کنم. ما در معاونت فرهنگی از کتاب‌های ارزشمندی که در حوزه نسخ خطی و میراث اسلامی و شیعی باشد حمایت خاص می‌کنیم. استاد سیداحمد حسینی اشکوری، فهرست‌نگار برجسته نسخ خطی و مؤسس مرکز احیای میراث اسلامی در ادامه اظهار کرد: انگیزه تأسیس مرکز اسلامی برای آن بود که نسخه‌های خطی که در دسترس نیست، به آسانی در اختیار مؤلفان و محققان قرار گیرد.
وی ادامه داد: ما در این راستا، اولویت را عکاسی از کتابخانه‌های شخصی و شبیه شخصی گذاشتیم و تا الان حدود کمی بیشتر از ۲۰۰ هزار نسخه عکس داریم. بنا شد نسخه‌های خطی هم بخریم و در این بیش از ۲۰ سال، ۱۲ هزار نسخه خطی برای مرکز تهیه شده است. من ۱۶جلد فهرست نوشته‌ام و چاپ شده و جلد هفدهم هم به زودی تمام می‌شود. امیدواریم خدا توفیق دهد که عمر خود را صرف چیزی که ارزش علمی ندارد تلف نکنیم.
دکتر سید محمود مرعشی نجفی، متولی و رئیس کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی هم اظهار کرد: زمانی که مرحوم والد من در نجف مشغول تحصیل بود، روزی در مسیر بازار می‌بیند که در کاروانسرا قیصریه‌ای هست که مردم در آن رفت و آمد دارند و می‌گویند علمایی که فوت می‌کنند، کتابهایشان در اینجا به حراج گذاشته می‌شود. ایشان وارد قیصریه شد و دید کسی هست که نسخه‌های زیادی خریداری کرده است. او کاظم دلال نام داشت که نماینده کنسول انگلیس بود. کتاب‌های شیعه را از همان زمان‌ها، بیگانگان جمع می‌کردند تا فرهنگ ما را از درون تهی کنند. مرحوم ابوی تلاش کرد تا نسخه‌های قرن ۵ و ۶ به بعد از کتب اربعه شیعه را فراهم کند که الان در کتابخانه داریم.
وی ادامه داد: مدتی بعد مرحوم پدر به ایران آمد؛ یعنی زمانی که آیت‌الله حائری حوزه را تشکیل داده بود و ایشان برای تدریس در حوزه در قم ماند. من که به ۱۵ سال رسیدم به من آموزش دادند تا نسخه‌ها را بخرم. ما از خارج از ایران هم نسخه خریده‌ایم. تا الان ۵۰ جلد فهرست چاپ شده و ۱۲۰ فهرست هم چاپ می‌رسیم.
مرعشی نجفی تأکید کرد: طبق اعلام یونسکو، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نخستین کتابخانه در جهان از لحاظ نسخه خطی شیعی است که ۸۰ هزار نسخه دارد. خریداری و اهدای نسخه به کتابخانه همچنان ادامه دارد. مرحوم اشکوری در نجف برای تهیه برخی نسخه‌ها، در کارگاه برنج‌کوبی کار می‌کرد و دستمزد خود را صرف خرید نسخه می‌کرد. الان برای عکسبرداری از نسخه‌های خطی هیچ مشکلی نداریم. روزانه مهمانان زیادی در کتابخانه، از داخل و خارج از کشور داریم. هفته گذشته ۷ سفیر از کتابخانه دیدن کردند. آنها وقتی آثار را در این کتابخانه می‌بینند، شگفت زده می‌شوند.
دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی، رئیس بخش مخطوطات آستان قدس رضوی در ادامه مراسم اظهار کرد: نسخ خطی آستان قدس، مجموعه‌ای از کتابخانه‌ها را در بر می‌گیرد که بیش از ۱۰۶ هزار عنوان نسخه و ۵۸ هزار جلد چاپ سنگی در آنها نگهداری می‌شود. از این مجموعه، برخی خیلی با ارزش هستند، مثل مجموعه‌های قرآن‌های نفیس که جز و نسخ خطی هستند.
وی افزود: آستان قدس اولین طومارهای کتاب را ذیل فهرست‌نویسی در سال ۱۰۱۰ داشت و از این حیث، قدیمی‌ترین نهاد در زمینه فهرست‌نویسی است. در دوره فهرست‌نویسی مدرن هم از سال ۱۳۰۵ از آستان قدس شروع شده است. تا امروز بیش از ۴۲ جلد فهرست مدرن چاپ کرده‌ایم. کتابخانه دیجیتال آستان قدس هم بیش از ۲۲ هزار نسخه خطی را برای دسترسی رایگان در دسترس عموم قرار داده است.
در ادامه مراسم، با حضور دکتر علی رواقی و دکتر نجفقلی حبیبی، از بزرگان عرصه فهرست‌نگاری تجلیل به عمل آمد. در این راستا از آیت‌الله احمد حسینی اشکوری و سید محمود مرعشی نجفی تجلیل شد. همچنین از دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی به نمایندگی از کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تقدیر شد. همچنین از فهرست‌نویسان و خادمان عرصه نسخ خطی تقدیر شد که عبارتند از :
دکتر اکبر ایرانی مدیر مؤسسه میراث مکتوب ـ محمود نظری، فهرست‌نگار و رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام سیدجعفر حسینی اشکوری (فهرست‌نگار نمونه) ـ دکتر جواد بشری (فهرست‌نویس و استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران) ـ دکتر فرید افکاری (نسخه‌شناس و استاد دانشگاه) ـ رضا مختاری (خادم حوزه فهرست‌نگاری) ـ مرتضی کریمیان (نسخه‌شناس و استاد دانشگاه)- دکتر شیوا مهین (نسخه‌پروژه و رئیس بنیاد نسخه‌های) خطی بهروز امینی (فهرست‌نویس نسخه‌های خطی موزه ملک). علاوه بر این، جلد ۵۵ فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی، به پاس سال‌ها تلاش برای فهرست نگاری نسخه‌های خطی، به سیداحمد حسینی اشکوری تقدیم شد.
منبع: روزنامه اطلاعات
