میراث مکتوب- انتشارات فرهنگ معاصر، ویراست سوم کتاب «گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی (تشبیهات و استعارات)» همراه با شرح و معنی همۀ ابیات مربوط به گل و گیاه در دیوان حافظ اثر بهرام گرامی، متخصص علوم کشاورزی و پژوهشگر این حوزه را با مقدمه‌ای که استاد ایرج افشار بر چاپ نخست این کتاب نوشته بود، چاپ کرد.
گرامی با اشاره به آغاز شعر فارسی و ده‌ها میلیون بیت شعر از هزاران شاعر در زمینه‌های مختلف که بخشی از آن در اشاره به گل‌ها و گیاهان است، اعتقاد دارد با وجود پایان‌نامه‌های بسیار، مقاله‌ای جامع در مورد هیچ‌یک از گیاهان در شعر قدیم فارسی منتشر نشده است.
وی فقدان پژوهش در این زمینه را به دلیل کم اهمیت بودن موضوع نمی‌داند، چرا که تألیف این اثر خط بطلانی بر این ادعاست، و از دیگر سو اشعار مربوط به گل و گیاه در ظاهر آن‌قدر پیچیده و دشوار به‌نظر نمی‌آید که نیاز به شرح و تفسیر داشته باشد.
این پژوهشگر دلیل اصلی خالی بودن این موضوع در پژوهش‌ها را در این می‌داند که برخی عقیده دارند که شاعران تنها برای تزیین شعر و ضرورت وزن و قافیه از نام گل و گیاه استفاده می‌کنند، در صورتی‌که چنین نیست. شاعران نکته‌سنجِ فارسی‌زبان به خصوصیات گل‌ها و گیاهان نیک واقف بوده‌اند و با توجه به ویژگی آنها تشبیهات و استعارات و کنایات بدیعی پدید آورده‌اند.
وی اسباب این پژوهش را معرفت به علم گیاه‌شناسی و آشنایی با مقدمات ادبیات فارسی و شعر قدیم می‌داند. انگیزه اصلی تألیف این کتاب و پیش از آن نگارش چندین مقاله با این موضوع تذکر استاد محمدجعفر محجوب به نویسنده (گرامی) بوده است که: «بد نیست به نرگس و تشبیهات آن در دیوان خواجه نگاهی بکنید».
نگارنده در ادامۀ مقدمۀ خود این نوید را به خوانندگان می‌دهد که در ویراست سوم تا آنجا که ممکن بوده اسامی گونه‌های گیاهی در ایران باستان و زبان پهلوی و نیز وجه تسمیۀ تیره‌ها، جنس‌ها و گونه‌های گیاهی به لاتینی غالباً در ارتباط با ویژگی‌های گیاهان در متن آورده شده است.
وی بیشترین سهم استفاده از نام گل و گیاه را به ترتیب به صائب، حافظ ، نظامی گنجوی و در مرتبۀ بعد به سعدی، فردوسی و خاقانی داده است. وی سهم شاعران معاصر را اندک ارزیابی کرده و اذعان دارد که استفاده از گل و گیاه در شعر معاصر ، بی‌وجه و سبب و با هدف زینت بخشیدن به کلام بوده است.
نویسنده پس از مقدمه، گل و گیاه در شعر حافظ، گیاهان در قرآن و پنج مقاله در بردارندۀ گیاهان تورات، انجیل، گل و گیاه در اشعار پیشگامان شعر فارسی، در شاهنامۀ فردوسی و در خمسۀ نظامی گنجوی را آورده است. سبک شعر فارسی و فهرست شاعران که در برگیرندۀ شاعران با نام و نشان، شاعران بی‌نشان، معاصر، و عرب‌زبان است نیز در این بخش گنجانده شده است و منابع نثری نیز آخرین مطلب خواندنی است.
نویسنده در بخش نخست به واکاوی و بررسی عناوین گل‌ها و گیاهان پرداخته است. در بخش دوم نیز به گیاهانی که مضامین و تشبیهات و استعارات آنها در شعر فارسی کمتر از گیاهان بخش اول است پرداخته است.
بهرام گرامی، برای جمع‌آوری اشعار حافظ از تصحیح پرویز ناتل خانلری استفاده کرده است و برای بسامد واژگان گل و گیاه در دیوان حافظ از فرهنگ واژه‌نمای حافظ به کوشش مهین‌دخت صدیقیان بهره برده است.
ویراست سوم کتاب «گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی» نوشتۀ بهرام گرامی با مقدمۀ ایرج افشار به قیمت ۳۶۰ هزار تومان از سوی فرهنگ معاصر منتشر شده است.
مریم مرادخانی