میراث مکتوب- مراسم بزرگداشت «محتشم کاشانی» مرثیه سرای نامدارِ حسینی به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، سه شنبه بیست و نهم شهریورماه ۱۴۰۱ با حضور جمعی از استادان زبان و ادب فارسی و علاقه‌مندان به شعرحسینی – آیینی در تالار اجتماعات شهید مطهری(ره) انجمن برگزار شد.
در این برنامه احمد خاتمی استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی، احمد تمیم‌داری استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی، حمیدرضا ارباب سلیمانی مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، عبدالرضا مدرس‌زاده استاد ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان و میثم نمکی رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان سخنرانی کردند.
شعر «محتشم» کهنه نمی‌شود
احمد خاتمی در ابتدای این نشست گفت: خوشبختانه از روز عاشورا و از ایام نزدیک به شکل گیری این حادثه عظیم، ما راویان موثقی از اهل بیت(ع) داریم که به شرح این واقعه پرداخته اند. بر این اساس جناب زینب کبری(س) و جناب ام کلثوم (س) درباره واقعه عاشورا سروده هایی دارند. از امام سجاد علیه السلام و دیگران نیز مطالبی درباره این واقعه نقل شده است. همچنین چکامه بلندی از فرزدق و یا اشعاری از دعبل خزاعی و شریف رضی و دیگران نیز از واقعه کربلا به دست ما رسیده است که این نشان از توجه اهل بیت (ع) و شاعران و ادیبان پیرو اهل بیت(ع) به نقل این وقایع به زبان منظوم دارد.
او در ادامه سخنان خود گفت: هنگامی که سخن از محتشم کاشانی به میان می‌آید همه اذهان و افکار به سمت ترکیب بند معروف او معطوف می شود. زیرا «محتشم» مدیون همین ترکیب بند است و اگر این شعر نبود، شاید او آنچنان که باید مورد توجه قرار نمی‌گرفت.
استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: وضعیت کلی شعر «محتشم» در حد شاعران متوسط دوره صفوی و بعد از آن است، اما به دلیل عنایت و توجه خاصی که به او شد عزت و حشمتی پیدا کرد که قرن‌هاست با این شکوه معنوی و شعر آسمانی به شکل آبرومندی در میان ما زندگی می کند. بعید است که روزی ماجرای کربلا باشد و نام محتشم نباشد؛ این ها به هم گره خورده اند و همواره گره خورده باقی خواهند ماند.
خاتمی تأکید کرد: شعر محتشم تبدیل به نوعی محک یا استاندارد مرثیه‌سرایی منظوم شده است؛ از این رو شاعران زیادی از او تبعیت کردند. محتشم در سال ۹۹۶ قمری وفات کرد اما از آن تاریخ تا امروز نام او کمرنگ نشده و غبار کهنگی نیز بر شعر او ننشسته است. شعر او همچنان جایگاه خود را دارد که چرا که این شعر مُهر الهی خورده و فراموش ناشدنی است. درحقیقت «آنی» در شعر محتشم هست که اجازه نمی دهد دیگر شعرها به ساحت او نزدیک شوند . حتی با اینکه شاعرانی چون وحشی بافقی همه ارکان شعری را رعایت می کنند باز هم شعر آنها همانند شعر محتشم نخواهد شد.
محتشم کاشانی؛ هم عصر شعرای سبک هندی
احمد تمیم‌داری دیگر سخنران این برنامه بود که طی سخنانی به بیان اهمیت دوره صفویه و سبک هندی پرداخت. او در ابتدا گفت: در حقیقت دوره صفویه ۲۵۰ سال حکومت، فرهنگ و تمدن است و پس از ساسانیان و اشکانیان از طولانی ترین دوره های امپراطوری ایران به شمار می رود. بزرگترین امپراطور این دوره نیز شاه عباس کبیر است که بخشی از حکومت او همزمان با اکبرشاه تیموری معروف به «اکبر کبیر» است.
او ادامه داد: ایران در دوره صفویه به جامعه بین الملل بیشتر شناسانده شد و دانشمندان بزرگی در این عصر مانند میرفندرسکی، ملاصدرا، فیض کاشانی، میرداماد و … ظهور کردند. این ها شخصیت‌های بزرگی اند که آثار آنها هنوز هم در دانشگاه خارجی خوانده و تحلیل می‌شود.
استاد دانشگاه علامه طباطبائی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت سبک هندی اشاره کرد وگفت: ملک الشعرای بهار، علامه قزوینی، رضا قلی خان هدایت و … درباره سبک هندی (که محتشم کاشانی نیز هم عصر شعرای این سبک است) بد گفته اند؛ البته این ها افراد بزرگی بوده اند. اما این درحالیست که مثلاً در دوره ملک الشعرا حتی یک یا دو دیوان منقح از شاعران سبک هندی چاپ نشده بود.
تمیم داری تأکید کرد: سبک هندی ناشناخته مانده است و جا دارد که بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. به گفته دکتر عباس زریاب خویی در این دوره، شعر به فلسفه آن هم فلسفه وحدت وجودی نزدیک می‌شود، البته وحدت وجود صدرایی با آنچه که در هند مطرح می شود کاملاً متفاوت است.
استاد دانشگاه علامه طباطبائی در پایان سخنان خود با رویکردی انتقادی شعر و جایگاه شاعری محتشم کاشانی را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
دیوان محتشم؛ رنگین کمانی زیبا از اشعار
حمیدرضا ارباب سلیمانی سومین سخنران این برنامه بود که به ایراد سخن پرداخت. او گفت: باید از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی قدردانی کنیم که از چهره های بزرگی که در لابلای صفحات تاریخ فراموش شده اند غبارروبی می کند. این یک توصیه دینی است که مفاخر و بزرگان و خدمات آنها را فراموش نکنیم. این امر در جای جای قرآن کریم نیز مورد توجه و تأکید قرار گرفته است که نگاهی به گذشته داشته باشیم که چه کسانی در شکل گیری تمدن بشری نقش داشته اند تا همواره قدردان زحمات و خدمات آنان باشیم.
مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: آنچه در بین آحاد مردم از محتشم کاشانی معروف است ترکیب بند عاشورایی اوست؛ در حالی که در دیوان اشعار این شخصیت ادبی، اشعار مختلفی در قالب های گوناگون شعری باقی مانده است که این ها رنگین کمان زیبایی را شکل داده اند. جا دارد که ما به عنوان علاقمندان حوزه فرهنگ و ادب، هر از چند گاهی به این منظومه زیبا سری بزنیم و لحظاتی را با آن انس بگیریم تا از اشعار او بهره مند شویم.
ارباب سلیمانی یادآور شد: ترکیب بند محتشم کاشانی هرروز تازگی خود را به نمایش می گذارد. هنوز هم در کتیبه های داخلی و خارجی که عزاداران حسینی در ایام عزای امام حسین (ع) با خود حمل می کنند، شعر او نقش بسته است. امروز اگر به شیعیان پاکستان، افغانستان، هند و حتی مسلمانان تاجیکستان هم توجه کنید؛ ترکیب بند عاشورایی محتشم درمیان آن ها می درخشد.
محتشم‌کاشانی؛ استاد نامدار شعر فارسی
چهارمین سخنران این نشست عبدالرضا مدرس‌زاده بود. او بیان کرد: محتشم‌کاشانی استاد نامدار شعر فارسی در روزگار صفویه است که اگر در سده‌های پیشین زیست کرده بود، خود، سنایی دیگری بود. اما او در این انتخاب بیرون از اختیار خود توانست به نام شاعری تأثیرگذار خود را بنمایاند و نقشی نیک به یادگار بگذارد.
استاد دانشگاه آزاد کاشان تصریح کرد: اگرچه محتشم‌کاشانی در کارهایی مانند سرودن ماده‌تاریخ آثاری اعجازمانند از خود بر جای نهاده است و عاشقانه‌های او در رساله‌جلالیه سبکی خاص از عشق و دوستی را به نمایش می‌گذارد اما همین‌که می‌پذیرد ممدوح شعر خویش را حضرات ائمه هدی(ع) قرار دهد و در نهایت برای ایشان (و به‌ویژه سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه‌السلام) مرثیه‌سرایی کند، بدان معنی است که اولا محتشم پای اعتقاد خویش ایستاده و مسیری را که شاه صفوی در ارادت ورزی به آل‌الله(ع) به او و دیگران نشان داده، با تعبد و تعهد پیموده است و دیگر اینکه، به‌درستی تشخیص داده که جای مرثیه‌هایی آیینی در شعر فارسی خالی است.
میثم نمکی نیز در پایان این مراسم ضمن تقدیر و تشکر از مدیریت و مجموعه همکاران انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در برگزاری مراسم بزرگداشت محتشم کاشانی، گزارشی از فعالیت های اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان درباب بزرگداشت محتشم کاشانی و اقدامات صورت گرفته در تقدیر از محتشم و کاشان پژوهان این شهرستان ارائه کرد.
در پایان این نشست، لوح تقدیر و سپاس انجمن و هدایایی نفیس از سوی فعالان فرهنگی شهرستان کاشان با حضور رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و استادان حاضر در برنامه به پاس خدمات استاد مهدی صدری، در تصحیح و انتشار دیوان محتشم کاشانی به ایشان اهدا شد.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی