میراث مکتوب- محسن بهرام‌نژاد، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین کتاب «تاریخ رستم‌خان سپهسالار گرجی» تألیف بیجَنِ تاریخ‌صفوی‌خوان را تصحیح کرد. این کتاب تازه‌ترین اثر مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب است که از سوی این مؤسسه راهی بازار نشر شده است.
بهرام‌نژاد در ابتدای مقدمۀ خود به اطلاع علاقه‌مندان به تاریخ می‌رساند که یکی از جنبه‌های مهم تحولات فرهنگی در دوران صفوی گسترش تاریخ‌نگاری است. این فن، گسترده‌ترین متون نثر دوران صفوی را تشکیل می‌دهد و عموماً این آثار به قلم کسانی‌ست که به سبب شناخت و فنّ تاریخ‌نویسی و ادبی در سطوح متفاوتی قرار داشته و به اشکال مختلفی نیز به ثبت رویدادهای تاریخی پرداخته‌اند.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت نثر تاریخ‌نگاری آن دوره نسبت معنایی خود را با سبک تاریخ‌نویسی دوران طلایی که از آن به سبک خراسانی یاد می‌شد، از دست داد. زیرا قواعدی را پذیرفت و از آن متابعت کرد که در آن دوره بر روش تاریخ‌نگاری غالب شده بود. برخی از این قواعد لفاظی و استفاده فراوان از کلمات عربی و ترکی و مغولی است.
از نظر این مصحح، کتاب «تاریخ رستم‌خان سپهسالار گرجی» تألیف بیجن تاریخ‌صفوی‌خوان، حاصل تلاش همه جانبۀ مورّخان عهد صفوی است. این اثر بخشی از تاریخ زندگی و فعالیت‌های سیاسی، نظامی و قضایی رستم‌خان ساکاآذَرَه را ثبت کرده است. رستم‌خان اَصالت گرجی داشت و در زمان شاه‌صفی به مقام سپهسالاری ارتقا یافت و عاقبت در ابتدای سلطنت شاه عباس با دسیسۀ برخی کینه‌توزان دربار به قتل رسید.
چرا بیجن تاریخ‌صفوی‌خوان؟
اما سؤال اینجاست که به چه دلیل نام نویسنده این اثر بیجن تاریخ‌صفوی‌خوان است؟ مصحح در پاسخ به این سؤال این‌گونه نوشته است که این نام نمونه‌ای متفاوت در میان مؤلفان و تاریخ‌نگاران عصر صفوی است. امّا تأکید مؤلف (بیجن) بر معرفی این‌گونه است که خود را بیرون از طبقه تاریخ‌نویسان نمی‌دیده است و بین خود و تاریخ صفویه نسبت مشخصی برقرار ساخته است و خود را متخصص تاریخ صفوی می‌دانسته است.
بهرام‌نژاد در ادامۀ پاسخ خود، اظهار می‌دارد که بیجن علاقه ویژه‌ای به ثبت و ضبط زندگانی مشاهیر گرجی در نسبت با تاریخ دودمان صفوی داشته است. استفاده از القاب برای رستم‌خان گواه بر این است که چون بیجن نیز خود را دارای نیای گرجی می‌دانسته، این موضوع او را ترغیب به تألیف این اثر کرده است.
بیجن مدعی است در نوشتن این اثر و برای دریافت مستندات درباره رستم‌خان مجبور شده تواریخ متعدد در ایران و گرجستان را مطالعه کند و یا از طریق برادران و نزدیکان رستم خان شنیده‌ها را دستمایه کار خود قرار دهد.
دلیری سرداری گرجی برای ایران
بیجن در بخشی از «تاریخ رستم خان سپهسالار گرجی» به چگونگی ورود رستم‌خان به ایران می‌پردازد و اذعان می‌دارد که پس از قتل پدرش توسط ترکان عثمانی مهاجم، محیط گرجستان دیگر برای او و خانواده‌اش امن نبود و بناچار به دربار صفوی پناه می‌آورند و تحت تعلیم غلامی قرار می‌گیرند. بیجن در گفتار سوم به شرح خدمات رستم‌خان پرداخته که چگونه بر علیه تهدیدات عثمانی و محاصره بغداد اقدام کرده است و به سرداری سپاه آذربایجان منصوب شده و دارای مأموریت‌های موفّقی در دفاع از سرحدّات ایران بوده است.
بیجن تاریخ‌صفوی‌خوان، «تاریخ رستم خان سپهسالار گرجی» را در سه قسم و یک خاتمه نگاشته است. مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب این اثر را به قیمت 145 هزار تومان منتشر کرده است.
علاقه‌مندان برای دریافت آن می‌توانند به کتابفروشی انتشارات توس مراجعه و یا با تلفن مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به شمارۀ 02166490612 داخلی 105 تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی