میراث مکتوب- وبینار «اهمیت شیخ صفی الدین اردبیلی در تاریخ ایران»، روز سه‌شنبه چهارم مرداد ۱۴۰۱، در لندن با سخنرانی سیدحسین نصر استاد دانشگاه جورج واشنگتن و سید سلمان صفوی (فیلسوف نوصدرایی) توسط آکادمی مطالعات ایرانی لندن برگزار شد.
شیخ صفی الدین اردبیلی عارف قرن هشتم ایران، از سادات جلیل القدر موسوی، ذریه امام موسی کاظم (ع) موسس طریقت علویه صفویه، جد شاه اسماعیل صفوی مؤسس سلسله فرمانروایی صفویه است. بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی امروز زیارتگاه عاشقان شیدا و شیفتگان حقیقت است. چهارم مرداد در تقویم ملی و رسمی ایران به عنوان روز ملی بزرگداشت شیخ صفی الدین اردبیلی ثبت شده است.
شریعت پوست، مغز آمد حقیقت / میان این و آن باشد طریقت
سید حسین نصر استاد دانشگاه جورج واشنگتن ضمن تشکر از سید سلمان صفوی، چند نکته مهم راجع ب ه اهمیت شیخ صفی الدین اردبیلی در تاریخ ایران به شرح زیر گفت:
۱- شیخ صفی الدین اردبیلی عارف شیعی است.
۲- طریقت صفویه از لحاظ تاریخ قرون اخیر ایران، از اهمیت خاصی برخوردار است.
۳- طیرقت صفویه از آغاز یک طریقت شیعی بود و سهم اساسی در مبدل ساختن ایران به یک مملکت شیعه دوازده امامی داشت.
۴- طریقت صفویه نه تنها تاریخ سیاسی – اجتماعی ایران را به کلی متحول کرد و برای نخستین بار پس از انقراض ساسانیان، به ایران وحدت سیاسی بخشید.
۵- در تمام تاریخ اسلام هیچ مورد دیگری دیده نمی‌شود که در آن یک طریقت عرفانی مانند طریقت صفویه، چنین نفوذ سیاسی و مستمری در سرزمینی چنان پهناور مانند ایران داشته باشد.
۶- طریقت صفویه مستقیماً توسط خاندان صفوی، سلسله فرمانروایی صفویه را به وجودآورد، ایران را متحد ساخت و مذهب جعفری را مذهب رسمی یکی از بزرگ‌ترین بلاد اسلامی گردانید.
۷- یکی از دستاوردهای مهم صفویه، ارتقای علوم عقلی در دوره صفویه است. بخصوص کارهای میرداماد، شیخ بهایی و ملاصدرا، مؤسس مکتب فلسفی «حکمت متعالیه».
۸- ایران مهم‌ترین کانون تصوف و عرفان اسلامی بوده است.
۹- بسیاری از برجسته‌ترین عرفای قرون اولیه تاریخ اسلام، ایرانی بودند؛ چه بزرگانی از خراسان مانند ابراهیم ادهم، بایزید بسطامی، خواجه عبدالله انصاری، ابوسعید و غزالی‌ها و چه ستارگان درخشان عرفان از مکتب بغداد مانند ابوالحسن نوری، جنید و حلاج.
۱۰- از قرن پنجم به بعد طرق صوفیه و عرفانی تشکل یافت و مؤسسان بسیاری از آنها ایرانی بودند و یا به حوزه فرهنگ ایرانی تعلق داشتند، از عبدالقادر گیلانی و ابونجیب سهروردی و شیخ خلوتی تا معین‌الدین چشتی و نجم‌الدین کبری و بهاالدین نقشبند. برخی از طرقی که این بزرگان تأسیس کردند مانند قادریه، کبرویه و نقشبندیه؛ هم در خودِ ایران و هم در سایر بلاد اسلامی گسترش یافت.
در این ره انبیا چون ساربانند / دلیل و رهنمای کاروانند
سید سلمان صفوی، رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن نیز در این وبینار چند امتیاز مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی را به شرح زیر برشمرد:
۱- حضرت شیخ صفی‌الدین اردبیلی عارف تمدن ساز ایران است.
۲- مؤسس طریقت علویه صفویه است که فتوت اجتماعی رکن اصلی آن است.
۳- عرفان و تصوف را اجتماعی کرد.
۴- تعاون اجتماعی را رکن عرفان اجتماعی کرد. دستورات اجتماعی و معنوی قرآن و سنت علوی را در قالب طریقت صفوی بازسازی نظری و عملی کرد.
۵- رواداری، مهر، دیالوگ، فتوت و احسان از ارکان عرفان مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی است.
۶- همه مردم فارغ از عقاید مذهبی و سیاسی شأن شهروندان درجه اول هستند و باید از سرویس‌های اجتماعی بهره‌مند شوند.
۷- شیخ صفی الدین اردبیلی پدر معنوی استقلال ایران پس از اسلام است.
۸- نهاد خانقاه و زاویه در خدمت حمایت از طبقه ستمدیده در مقابل خوانین، نظامیان، حکام جور و قضات ظالم شد.
۹- شیخ صفی الدین اردبیلی مروج تقریب مذاهب اسلامی است.
۱۰- طریقت عرفانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی (طریقت صفویه) جمع شریعت، طریقت و حقیقت جهت وصول به حضرت حق است.
۱۱- شیخ صفی الدین در مقابل «عقلانیت ابزاری»، «عقلانیت عرفانی» را مبنای روابط اجتماعی قرار داده است.
۱۲-« عقلانیت عرفانی» روابط اجتماعی را در سطح خُرد نمی‌بیند، بلکه در سطح کلان هستی‌شناسیک به آن می‌نگرد. از این رو همه ابنای بشر را عضو یک خانواده الهی تلقی می‌کند که هرچه دانش و توانایی یک عضو خانواده بالاتر باشد، مسئولیتش مقابل سایر اعضای خانواده سنگین‌تر است.
۱۳- در عقلانیت عرفانی مبنای روابط اجتماعی، استخدام طلبی افراد جهت منافع شخصی نیست، بلکه روابط اجتماعی برای رساندن خیر به جامعه، رشد جامعه و حل و فصل مشکلات اجتماعی است.
۱۴- عقلانیت عرفانی، منافع جامعه را بر منافع فرد ترجیح می‌دهد.
۱۵- در عقلانیت عرفانی، بدی نه با بدی بلکه با عمل خیر پاسخ داده می‌شود. ۱۶- بهترین طریق سلوک، طریقت عشق، مراقبه و فتوت است.
۱۷- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، تجمیع عرفان، هنر و سیاست است.
۱۸- بقعه شیخ صفی-الدین اردبیلی نماد معنویت و مقاومت تشیع و خاستگاه استقلال جغرافیای سیاسی جهان تشیع اثنی‌عشری است.
۱۹- طریقت صفویه در دوره معاصر از طریق آیت‌الله سیدشهاب‌الدین صفوی به طریقت شوشتریه، آیت الله شوشتری، آیت الله ملاحسینقلی همدانی و آیت الله سیدعلی قاضی و همچنین از طریق العاشق بابا سیدسلمان ابن حاج سیدعباس ابن آقامیرزا صفوی (تلمیذ آیت‌الله شیخ عباس ایزدی، تلمیذ علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، تلمیذ آیت‌الله سیدعلی قاضی) خلفِ شیخ صفی‌الدین در عصر حاضر و او نیز از طریق سیدحسین بن ولی الله کاشانی شاذلی با طریقت شاذلیه پیوند خورده و با اجازه‌نامه مخصوص موجب تقویم و احیای طریقت علوی صفویه در دوره کنونی شده است.
۲۰- طریقت صفویه امروز در ایران و بخش‌هایی از اروپا زنده و فعال است. کتاب عرفان ثقلین: میانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه، منشور امروزین مبانی نظری و عملی طریقت صفویه بر اساس تعالیم قرآن کریم، سنت نبوی و ولایت علوی؛ به روایت شیخ صفی‌الدین، طریقت شوشتریه و تأملات العاشق بابا است.
سید سلمان صفوی در انتهای سخنان خود مخاطبان را برای فهم بیشتر این طریقت به مطالعه کتاب‌های «عرفان ثقلین»، «مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی»، «اهمیت شیخ صفی الدین در تاریخ فرهنگ و تمدن تشیع و ایران»، «صفوه الصفا» (ابن بزاز اردبیلی)، «سلطان العارفین» (مهوش السادات علوی) دعوت کرد.
منبع: مهر