میراث مکتوب- انتشارات اقیانوس علم کتاب «دندان‌پزشکان دورۀ قاجار (در مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه)» با گردآوری محمد صدر و سمانه عربیان را منتشر کرد.
دفتر نخست این کتاب فهرست اسناد را در برگرفته است. گردآورندگان دربارۀ لزوم تهیۀ این اثر به این نکته اشاره کرده‌اند که فهرست اسناد این مرکز در حوزۀ تاریخ پزشکی تاکنون به‌طور مستقل و موضوعی منتشر نشده و دسترسی پژوهشگران و دانشجویان تاریخ علوم پزشکی به این اسناد و فهرست آنها تنها به‌صورت حضوری امکان‌پذیر است. آنها در این باره نوشته‌اند: «از آنجا که اسناد این مرکز حاوی اطلاعات دقیق و منحصر به‌فرد است، گردآورندگان این اثر تصمیم به تهیۀ فهرستی موضوعی از اسناد پزشکی و اصطلاحات مرتبط با بیماری‌ها در سندهای این مرکز گرفتند تا پژوهشگران و علاقه‌مندان تاریخ پزشکی و علوم وابسته بتوانند از راه دور و با فرصت کافی این اسناد را مورد بررسی و پژوهش قرار دهند».
کتاب «دندان‌پزشکان دورۀ قاجار» در دو مجلد تهیه شده است. بنا به گفتۀ گردآورندگان این اثر، به دلیل کثرت اسناد مربوط به دندان‌پزشکان، جلد نخست فهرست اسناد مرتبط با دندان‌پزشکان (که در اسناد از آنان با عنوان «دندان‌سازان» یاد شده) را شامل می‌شود و جلد دوم که به زودی منتشر می‌شود، تصویر اسناد مرتبط با دندان‌پزشکان دورۀ قاجار است.
شیوۀ کار در تنظیم فهرست اسناد در مرحلۀ نخست، جستجوی نام دندان‌پزشکان مشهور در میان اسناد موجود بوده است که در این میان نام 37 دندان‌پزشک دورۀ قاجار در اسناد این مرکز به دست آمده است. به گفتۀ گردآورندگان این اثر برخی از این اسامی قبلاً در کتاب‌ها و پژوهش‌هایی که به تاریخ دندان‌پزشکی می‌پردازند، نیامده‌اند.
سندها در این کتاب به ترتیب الفبا و تاریخ از قدیم به جدید در ذیل نام هر دندان‌پزشک تنظیم شده است. فهرست حاضر شامل 379 سند مرتبط با دندان‌پزشکان دورۀ قاجار است. تاریخ قدیم‌ترین سند به سال 1289 هجری قمری و تاریخ جدیدترین سند به سال 1338 هجری قمری است. در این میان 362 سند به زبان فارسی و 17 سند به زبان غیرفارسی (احتمالاً فرانسوی) است.
این کتاب دارای سه بخش است. بخش اول: اسناد دندان‌پزشکان دارای نام که بیش از بیست دندان‌پزشک را شامل می‌شود. بخش دوم اسناد دندان‌پزشکان حاوی القاب که شامل مُسَنِّن السلطان، مسنّن السلطنه و مسنّن الملک است و در پایان اسناد دندان‌پزشکان بدون نام و القاب آمده است.
«دندان‌پزشکان دورۀ قاجار» با گردآوری محمد صدر و سمانه عربیان از سوی نشر اقیانوس علم به بهای 70 هزار تومان منتشر شده است.
مریم مرادخانی