به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، به مناسبت گرامیداشت بیست‌وهشتمین سال تأسیس این مؤسسه، از روز دوشنبه ۲۷ دی‌ماه تا پنجشنبه ۳۰ دی‌ماه ۱۴۰۰، مجموعه‌ای از گفتارهای اساتید و پژوهشگران برجسته دربارۀ فعالیت‌ها و دستاوردهای مؤسسۀ میراث مکتوب در فضای مجازی پخش شد.
این سخنرانی‌ها، در قالب یکصد و شصت و یکمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و به صورت ضبط شده در صفحۀ اینستاگرام مؤسسۀ به نشانی @mirasmaktoob و صفحۀ آپارات به نشانی www.aparat.com/mirasmaktoob پخش شد.
در روز چهارشنبه ۲۹ دی‌ماه ۱۴۰۰، یعنی روز سوم از یکصد و شصت و یکمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، سخنرانی‌های عبدالرسول خیراندیش (استاد گروه تاریخ دانشگاه شیراز)، احمد سمیعی گیلانی (مترجم، نویسنده و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، علی‌اشرف صادقی (استاد بازنشستۀ دانشگاه تهران و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، نصراللّه صالحی (استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ روابط ایران و عثمانی)، محمود عابدی (عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، حسن عاطفی (مصحح متون، شاعر و نویسنده)، مهدی محقق (مصحح و پژوهشگر کتب ادبی، فلسفی و تاریخ پزشکی اسلامی و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، مهدی نوریان (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان) و احمدرضا رحیمی ریسه (پژوهشگر متون و نسخ خطی، فلسفه و کلام اسلامی) پخش شد. در ادامه گزارش این سخنرانی‌ها را می‌خوانید.
تصحیح متون به صورت گروهی انجام شود
دکتر عبدالرسول خیراندیش
به نام خدا. مؤسسۀ میراث مکتوب که در زمینۀ حمایت از نسخه‌های خطی و تصحیح و انتشار آنها فعالیت می‌کند، طی چند دهه گذشته کارنامۀ پُر باری را از خود به جا گذاشته و من موفقیت در این خدمت ارزندۀ ملی، علمی و فرهنگی را به آنها تبریک عرض می‌کنم و امیدوارم که جناب ایرانی و همکارانشان در پیمودن مسیری که در پیش گرفته‌اند روزبه‌روز بیشتر موفق باشند. نظر به اهمیتی که میراث مکتوب و به طور خاص نسخه‌های خطی، در ابعاد فرهنگی و علمی و تاریخی یک جامعه دارد و در همان حال که حافظۀ ملی یک ملت را می‌سازد، جزئی از حافظه جهانی هم به شمار می‌آید، من امیدوارم که فعالیت‌هایی که این مؤسسه دارد روز به روز گسترش پیدا کند و مؤسسۀ میراث مکتوب بیش از پیش در کانون توجه قرار بگیرد و از آن حمایت شود.
اکنون که مقدار زیادی از نسخ خطی چاپ شده و مقدار زیادی هم در سال‌های آینده انشاءالله چاپ خواهد شد، من فکر می‌کنم که خوب است کارِ تصحیحِ نسخه‌های خطی از یک کار معمولاً انفرادی در آمده و به صورت یک کار دسته جمعی انجام شود. دلیل این پیشنهاد این است که دانش در گذشته، همچنان که در نسخه‌های خطی انعکاس پیدا کرده، به صورت دیسیپلین امروزی که به نحوی در رشته‌های دانشگاهی انعکاس یافته، نبوده است. تعلیم و تربیت امروزی ما در دیسیپلین‌های تخصصی خاصی صورت می‌گیرد اما دانش یک مؤلف از گذشتگان احتمالا وسیع‌تر از یک رشتۀ تخصصی امروزی بوده، یعنی اطلاعات او شامل علوم مختلفی بوده است. به همین جهت یک نسخۀ خطی به جا مانده از گذشته را که امروزه برای تصحیح به دست گرفته می‌شود، به سادگی نمی‌توان گفت که یک نفر می‌تواند همۀ ابعاد و جوانب آن را ببیند. به همین جهت به نظر من اگر تمهیداتی اندیشیده شود تا از کارهای شتابزده و از رقابت‌ها و موازی کاری‌های بیهوده و مضر جلوگیری شود و در عین حال با کار جمعی آثار دقیق‌تر و بهتری عرضه و ارائه شود، گامی رو جلو برداشته خواهد شد.
نکتۀ دیگر اینکه به نظر می‌آید بایستی برای گردآوری نسخه‌های خطی، آرشیو کردن اسناد، بهره‌برداری از آنها و تصحیح نسخ خطی، نظام‌نامه‌ای در سطح کشور اندیشیده شود؛ مانند عملیات اکتشاف باستان‌شناسی. نظام‌نامه‌ای که بر اساس آن بدقت بتوان دانست که چه کارهایی دارد صورت می‌گیرد، چه کارهایی بایستی صورت بگیرد، در چه زمینه‌هایی بایستی پیش رفت و این گونه نباشد که کارها به صورت انفرادی و این که انجام شدن و نشدن آن تقریبا بالسویه باشد، جریان یابد. به عبارت دیگر این روند تحت یک ضابطۀ معین و مشخص‌تری از جهات علمی و اجرایی و حمایت‌هایی که باید از آن صورت گیرد، طی شود.
بار دیگر برای همۀ همکارانم در مرکزِ ارزشمندِ میراث مکتوب آرزوی موفقیت می‌کنم و امیدوارم که خداوند بر توفیقات شما بیافزاید.
ضرورت پرداختن به خلأها در زمینۀ امهات متون فارسی
استاد احمد سمیعی گیلانی
بسم‌الله الرحمن الرحیم. دوست عزیز آقای ایرانی، شما در فراخوان‌تان سه سؤال کردید که به آنها جواب می‌دهم. یکی دربارۀ اینکه چه متونی را پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه شما تصحیح و انتشار آن را بر عهده بگیرید. به نظر من بایستی خلأها را پر کرد. خلأها به خصوص در حوزۀ امّهات متون فارسی. مثلاً الان ما دو تصحیح از خمسۀ نظامی داریم که این دو تصحیح شاخص هستند. یکی تصحیح وحید دستگردی که تصحیح انتقادی به معنای واقعی نیست. یکی هم تصحیح ثروتیان که تصحیح انتقادی است ولی حواشی نامعتبری دارد. می‌دانید که سعیدی سیرجانی نقدِ طنزآمیزی بر حواشی این تصحیح نوشته که نشان می‌دهد که شارح و مفسر کج‌راهه و بیراهه رفته است و اصلاً تفسیرهایش درخور اعتنا نیست. یکی هم آثار جامی، به خصوص هفت اورنگ. جامی در دوره‌ای آثارش را پدید آورده که آثار بیشتر خصلت دانشنامه‌ای و دائرهالمعارفی دارند، مثل نفائس الفنون، مثل نفحات الانس، مثل هفت اورنگ جامی. آثار جامی علاوه بر اینکه آثار شعری بسیار ارزشمندی است، آثار دائره المعارفی است. در واقع جامی مظلوم واقع شده و حتی در درس تاریخ ادبیات معمولاً به جامی نمی‌رسند. به هر حال این خلأها را بایستی کار کرد.
اما دربارۀ ارزیابی کار شما من در یک مجلس که شما تشکیل داده بودید گفتم که میراث مکتوب خلف صدق بنیاد فرهنگ و در کارش موفق است. اصولاً همۀ انتشاراتی که انتشارات دولتی یا نیمه دولتی هستند و مدیرانشان هر سال عوض نمی‌شدند و دوام داشته‌اند، مثل آقای دکتر پورجوادی در نشر دانش یا مثل شادروان دکتر احمدی در سمت و مثل شما، که الان بیست و هشتمین سالروز مدیریت شماست و من این سالروز را به شما تبریک می‌گویم، در کار خود موفق بوده‌اند.
اما دربارۀ اینکه پیشنهاد من چیست؟ پیشنهاد من این است که شما به متونی بپردازید که در مورد آنها آن چیزی که توقعات ما را برآورده کند وجود ندارد. در واقع می‌توانید کار خود را به دو پاره تقسیم کنید. یک بخش تصحیح و انتشار متونی که درجه اول و تراز اول نیستند اما جای‌شان خالی است و تصحیح آنها را می‌توان به نسل جوان سپرد. یک بخش هم تصحیح و انتشار متون مهمتر که بایستی به متخصصان با سابقه و متبحر سپرد؛ یا اگر هم به نسل جوان می‌سپارید متخصصان با سابقه را ناظر انجام کار کنید.
نکتۀ دیگر این که ما الان در دانشگاه‌ها فنون تصحیح متون را تعلیم نمی‌دهیم چون می‌دانید که تصحیح فنون و ریزه‌کارهایی دارد که ما آنها را تا به حال بطور به اصطلاح نظام‌مند و سیستماتیک تعلیم نداده‌ایم. دربارۀ ریزه‌کاری‌های تصحیح مثال‌های متعددی می‌توان ذکر کرد که نشان می‌دهد کار تصحیح کار بسیار مشکلی است. من پیشنهاد می‌کنم که شما در سازمان خودتان یا مثلاً فرهنگستان زبان و ادب فارسی دوره‌ای تعلیماتی تشکیل بدهید که فن تصحیح متون را در آنجا تعلیم بدهند.
در پایان توفیق بیشتر شما را از باری تعالی مسئلت دارم.
میراث مکتوب تنها مؤسسۀ جدی است که به میراث گذشتۀ ما می‌پردازد
دکتر علی‌اشرف صادقی
مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب در سال ۱۳۷۲ با مدیریت آقای دکتر اکبر ایرانی قمی تأسیس شد و امسال دقیقاً بیست و هشتمین سال تأسیس مؤسسه است. هدف از تأسیس این مرکز انتشار آثار مربوط به میراث گذشتۀ ایرانی اسلامی ماست و مؤسسه‌ایست غیرانتفاعی و هدفش صرفاً تحقیق در متون و تحقیق در مسائل علمی و ادبی و هنری مربوط به گذشته ما است.
طبعاً معلوم است که مؤسسه‌ای که غیرانتفاعی باشد با چه مشکلاتی روبرو می‌گردد. ابتدا این مؤسسه بودجۀ دولتی داشت و از وزارت ارشاد برای این مؤسسه بودجه معین کرده بودند. در آن مقطع دست مؤسسه باز بود و کارهای خیلی خوبی انجام می‌داد ولی با تغییراتی که پی‌درپی در وزارت ارشاد ایجاد شد و معاونانی رفتند و دیگران به جای آنها آمدند، مدتی بودجه این مؤسسه قطع شد و مجبور شد که خودکفا شود یا از دیگران کمک بگیرد و این کار را هم عملاً کرد.
مؤسسۀ میراث مکتوب در این مدّت علاوه بر انتشار حدود ۳۷۰ تا ۳۸۰ متنِ ارزشمندِ فارسی و عربی میراث گذشتۀ ما و سه مجلۀ علمی معتبر، بعضی کارهای دیگر را نیز انجام داده است. برای مثال کارهایی عام برای خوانندگان غیرمتخصص انجام داد و مجموعه کتابی منتشر کرد که بعضی از آنها مثلا مربوط به قهرمانانِ شاهنامه و مسائل دیگر بود.
سه مجله علمی این مؤسسه یکی گزارش میراث است که مجله‌ای تحقیقی است با مطالب متنوع و هم نقد کتاب در آن هست و هم تحقیقات مربوط به متون، مربوط به تاریخ، مربوط به ادبیات و جز اینها. دیگری مجلۀ سنگین‌تری با نام آینۀ میراث که مقالات طولانی‌تر در آنجا چاپ می‌شود. سومین آنها هم مجله‌ای در زمینۀ تاریخ علم است.
برخی تصور دارند که این مؤسسه کمتر از بنیاد فرهنگ کار کرده است. نه خیر، به نظر من این‌طور نیست. این کار همچنان ادامه دارد و کارهای مهمی در اینجا صورت گرفته است. متون بسیار مهمی که تا به حال چاپ نشده بوده اینجا و برای اولین بار به‌صورت مصحح و انتقادی چاپ شده است.
مجلۀ گزارش میراث الحق مجله‌ای خواندنی است. این مجله با مقالات کوتاه و بلند برای هر خواننده‌ای در هر رشته‌ای مطلب تازه دارد. خود من وقتی این مجله منتشر می‌شود فوری آن را به دست می‌گیرم و با شوقم می‌خوانم؛ برای اینکه مطالب و نقدهایی که در آن چاپ می‌شود برای من جالب است. من این نقدها را پشتِ جلدِ کتاب‌هایی که دارم و این نقدها مربوط به آنهاست یادداشت می‌کنم تا وقتی که گاهی می‌خواهم مطلبی از آن کتاب نقل کنم این نقد را هم در نظر داشته باشم.
بنابراین می‌شود گفت که الان میراث مکتوب تنها مؤسسۀ جدی است که به این نوع کارها یعنی به میراث فرهنگی گذشتۀ ما می‌پردازد. متأسفانه مرکز نشر دانشگاهی با تغییری که در مدیریت آن صورت گرفت، از این نظر به یک مؤسسۀ مرده تبدیل شد. الان کار آنها ظاهراً یک مقداری تجدید چاپ کتاب‌های قدیم است و ندرتاً بعضی کتاب‌های تازه را هم چاپ می‌کنند؛ مثل معیار الاشعار خواجه نصیر که کتاب بسیار بسیار خوبی است و بهترین چاپ آن است. این کار را یکی از همکاران دانشگاهی ما زحمت کشیده و تصحیح معتبری از این کتاب به دست داده است.
امیدوارم که این مؤسسه پایدار بماند و با مشکلات سر کند و اولیای فرهنگی کشور نیم‌نگاهی هم به اینجا داشته باشند و ببینند که اینجا چقدر خدمات علمی صورت گرفته و چه مایه میراث گذشتۀ ما شناسانده شده است. کتاب‌های منتشر شدۀ میراث مکتوب الان در اروپا در مؤسسۀ بریل هم به فروش می‌رسد و از آنجا به تمام دانشگاه‌های خارج که بخش‌های شرق‌شناسی و ایران‌شناسی دارند، عرضه می‌شود و در اختیار محققان آنها قرار می‌گیرد. برای مؤسسه پایداری و برای مدیر محترم آن ادامۀ مدیریتِ داهیانه‌‌شان را آرزو دارم. امیدوارم که سال‌ها این کار را انجام بدهند و ما شاهد بیرون آمدن و منتشر شدنِ بسیاری از مواریثِ چاپ نشدۀ خودمان باشیم.
آثار مربوط به تاریخ ایران بیشتر مورد توجه قرار گیرد
دکتر نصرالله صالحی
به نام آنکه جان را فکرت آموخت / چراغ دل به نور جان برافروخت
به مناسبت سالگرد تأسیس مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، به مدیر عامل فرهیخته آن جناب دکتر ایرانی و تک تک همکاران ایشان صمیمانه تبریک می‌گویم و آرزوی سلامتی برای آنها دارم. امیدوارم همچنان در راه خدمت به فرهنگ ایران‌زمین کوشا و پویا باشند. بی‌شک پایه‌گذاری مؤسسۀ ماندگار میراث مکتوب یکی از اتفاقات بس فرخنده در ایران بوده است. در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی مؤسسه‌های پژوهشی متعددی در حوزۀ علوم انسانی پا گرفت، اما هیچ‌یک به قد و قامت میراث مکتوب نتوانست خدمات علمی و فرهنگی گسترده و پُرباری داشته باشد. انتشار صدها متن منقح در رشته‌های مختلف، انتشار نشریات وزین همچون گزارش میراث و آینه میراث، برگزاری ده‌ها نشست نقد و بررسی کتاب، برگزاری آیین‌های رونمایی از آثار منتشره، تشکیل کارگاه‌های علمی و پژوهشی، انتشار ویژه‌نامه‌های مختلف، همگی حکایت از تحرک و پویایی چشمگیر مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب دارد.
در این مؤسسه هیچگاه کیفیت فدای کمیت نشده است. بیشتر آثار اگر چه از سوی محققان و پژوهشگران دانشمند عرضه شده است، اما مؤسسه پیش از انتشار نسبت به داوری کلیۀ آثار اهتمام ویژه داشته است. حفظ و تداوم چنین روندی می‌تواند به پُربارتر شدن کارنامۀ درخشان مؤسسه کمک مؤثری کند.
مؤسسه میراث مکتوب در سال‌های گذشته به تاریخ ایران نیز در کنار این دیگر رشته‌ها توجه ویژه داشته است. با این حال انتظار می‌رود انتشار آثار مربوط به تاریخ ایران بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. همچنین منابع و متون تاریخ ایران که در گنجینه‌های دیگر کشورها نگهداری می‌شوند شناسایی و زمینۀ تصحیح و انتشار آن فراهم گردد.
اگر چه مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب به انتشار آثار مربوط به میراث مشترک ایران و دیگر کشورها توجه نشان داده است اما ظاهراً به دلیل مشکلات و تنگناهای مالی در زمینۀ میراث مشترک ایران و عثمانی تنها یکی دو اثر به چاپ رسیده است. امید است در سال‌های آینده شاهد انتشار آثار بیشتری در این زمینه باشیم. به امید پایان روزهای دشوار اقتصادی و گشایش‌های بیشتر در عرصه‌های علم و ادب و فرهنگ ایران عزیز.
با سپاس.
مؤسسۀ میراث مکتوب خدمتِ بسیار والایی به فرهنگ این مرز و بوم داشته است
حسن عاطفی
به نام خدا. مؤسسۀ انتشاراتی میراث مکتوب یکی از فعال‌ترینِ مؤسسات انتشاراتی کشور است که به همّت والای جنابِ دکتر ایرانی و همکارانِ گرامی‌شان به فعالیت انتشاراتی پرداخته و آثار گذشتگان از قرن‌های چهارم و پنجم هجری تا روزگار معاصر و آثار ارزشمندِ علمی و فرهنگی و هنریِ کشور را که نسخه‌های آن در دسترسِ همگان نیست و بعضی از آنها حتی در کتابخانه‌های خارج از کشور بوده، نسخه‌برداری کرده و با انتشار این آثار ارزنده خدمتِ بسیار والایی به فرهنگ این مرز و بوم داشته‌اند. در نتیجۀ این فعالیت‌ها نسخه‌هایی که بسیار نایاب بوده یا در اثر طولانی بودنِ مطالب، تاکنون به ثبت نرسیده، در این روزگار در دسترسِ همگان قرار گرفته است. نمونه‌ای از آنها خلاصه الأشعار و زبده الأفکار از تقی‌الدین کاشانی معروف به میر تذکره است که یکی از بزرگ‌ترین تذکره‌هایی است که در ادب فارسی نوشته شده است.
این مؤسسه فعالیت‌های ادبی و فرهنگی دیگری نیز دارد که از آن میان مایلم به انتشار مجلۀ آینۀ میراث اشاره کنم، مجله‌ای که افکار و آثار نویسندگان و هنرمندان را در اختیار ما دانش‌پژوهان و ادب دوستان قرار می‌دهد.
خدمات این مؤسسه واقعاً ارزنده و برای نسل آینده کشور کاربردی است و ما توفیقِ بیش از پیش این گروه فرهنگی را از خدای بزرگ خواهانیم.
تصحیح متون مثل کارهای فرهنگی دیگر پایان‌پذیر نیست
دکتر محمود عابدی
بسم الله الرحمن الرحیم.
امروز سال‌های سال است که از تصحیح متون فارسی می‌گذرد. بسیاری از استادان در این زمینه کارهای بزرگ و ارجمندی انجام داده‌اند. در حقیقت امّهات متون در زبان فارسی تصحیح شده و به چاپ رسیده ولی این کار تمام کار نیست. اولاً بسیاری از کارهای مهم هست که هنوز انجام نشده است. ما در کتابخانه‌های داخلی و خارجی متن‌های ارزنده‌ای داریم که هنوز کشف نشده، معرفی نشده و تصحیح نشده است. علاوه بر این تصحیح متون مثل کارهای فرهنگی دیگر پایان‌پذیر نیست. تا آن زمانی که یک متن باقی است و یک متن‌خوان وجود دارد، این کار ادامه خواهد داشت.
از هر متنی که تصور کنیم وجود یک متن قابل اعتماد مورد نیاز است. برای مثال اسرار التوحید چاپِ اخیر را با چاپِ پیشین بسنجید. به همین ترتیب ما اگر امروز از تاریخ بیهقی، از چهار مقاله نظامی عروضی، از سفرنامۀ ناصرخسرو نسخه کهن پیدا کنیم، نسخه‌ای که مربوط به احیاناً قبل از مغول باشد، بی‌تردید این متن را دگرگون خواهد کرد و تصحیح دوبارۀ آن لازم است. کارهای دیگر هم همین‌طور. هیچ متن کهنی وقتی به عنوان تصحیح نهایی به آن نگاه می‌کنیم، کارش تمام نشده است. نمونۀ آن شاهنامۀ فردوسی است که کاری که در مورد آن انجام شد از کارهای پیشین بسیار بسیار بهتر و درخشان‌تر است.
مرکز میراث مکتوب همّت بر این گمارده که مقدماتی را فراهم کند که بتواند متون فارسی را به بهترین صورت و آنچنان که بایسته است و به بهترین شکل که برای محققان امروزی مفید باشد، تصحیح و عرضه کند. البته با اینکه تا به حال کارهای بسیار مهمی انجام گرفته و ده‌ها کتاب باارزش تصحیح و عرضه شده، هنوز اول کار است. امیدواریم با این پیشرفتی که مؤسسه پژوهشی تا به حال رقم زده و پیشرفتی که در پیش دارد و در کار آن می‌بینیم، به جایی برسد که هم محققانی را تربیت کند و کشف کند که بهتر از گذشته بتوانند متن‌ها را تصحیح کنند، هم امکانات بیشتری پیدا کند و کارهای ارجمندتری را عرضه کند.
من در حد توان خودم به آیندۀ این مؤسسه امیدوارم و بسیار خوشحالم که به همّت آقای ایرانی و دوستانِ جوان عزیزم کارهای بسیار مفیدی در این مؤسسه انجام بدیم. آینده خوبی را برای ایشان و یاران ایشان در این مؤسسه آرزو می‌کنم و والسلام علیکم.
خدمات مؤسسۀ میراث مکتوب بی‌نظیر است
دکتر مهدی محقق
بسم‌الله الرحمن الرحیم.
میراث مکتوب مملکتِ ما در زمینه‌های مختلف بسیار بسیار فراوان است. من از تقریباً متجاوز از پنجاه سال پیش در فکر این بودم که آنچه را متعلقِ به دانشمندانِ ایرانی است منتشر کنم. مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل شعبۀ تهران به همین مناسبت آغاز به کار کرد و سلسله انتشاراتی در زمینه‌های مختلف، در زمینۀ حکمت و فلسفۀ ایرانی، در زمینۀ تاریخ پزشکی و تاریخ علوم داشت.
این مایۀ خوشوقتی است که همین هدف را نشر میراث مکتوب دنبال کرد و در مدت کوتاهی آثار فراوانی را به جامعۀ علمی تقدیم کرد. آنچه میراث مکتوب منتشر کرده در زمینه‌های مختلف بوده است؛ نه تنها در زمینۀ علوم اسلامی و انسانی بلکه در زمینۀ علومِ محضِ پزشکی، ریاضیات و سایر شعب علوم و فنون. اینها همه با کوشش آقا اکبر ایرانی صورت گرفت. خدمتی که مؤسسۀ میراث مکتوب به نشر علم و دانش در ایران کرده در نوع خود بی‌نظیر است و این همان هدفی است که خود من هم از پنجاه سال پیش آغاز کردم و آثار متعددی را به جامعۀ علمی تقدیم داشته‌ام. امیدواریم که نشر میراث مکتوب بیش از پیش توفیق داشته باشد و هزاران نسخه خطی را که در کتابخانه‌های مختلف موجود است با روش علمی دقیق تصحیح و به جامعۀ علمی تقدیم کند و این زمینه را برای نسل جوان فراهم آورد که برای تحقیقات و تتبعات علمی خود به این آثار مراجعه کنند.
من توفیق دوست ارجمند آقای اکبر ایرانی را که بانی و مؤسس نشر میراث مکتوب است، از خداوند می‌خواهم.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
انتشار ۳۸ اثر به صورت عکس‌برگردان خدمت بسیار ارزنده‌ای است
دکتر مهدی نوریان
خیلی خوشحالم از اینکه به مناسبتِ بیست و هشتمین سال تأسیس مرکز پژوهشی میراث مکتوب مجالی فراهم شده تا از خدماتِ بسیار ارزندۀ این مرکز قدردانی شود. واقعاً خدمات متنوع و ارزشمندی در طول این سال‌ها به همّت جناب آقای دکتر ایرانی مدیر سخت‌کوش و فاضل و علاقه‌مندِ مرکز و تمامِ همکارانِ ایشان که با شوق و علاقۀ بسیار زیادی فعالیت دارند، انجام شده است. حاصل این زحماتی که کشیده شده بیش از سیصد عنوان کتاب و شماره‌های متعدد از مجلات مختلفی است که هر کدام در جایگاه خود بسیار ارزشمند است. برگزاری همایش‌ها و بزرگداشت‌ها و یادنامه‌هایی که چاپ شده و خدماتی از این قبیل، همگی در خور ستایش و قدردانی است.
من می‌خواهم ضمن قدردانی از این خدمات که همه در جای خود ارزشمند است، بر یک خدمت بسیار مفید و با ارزش تأکید کنم و آن چاپ عکسیِ بعضی از نسخه‌های خطیِ منحصربه‌فرد و یا اصیل و با ارزش است که مؤسسۀ میراث مکتوب آن را وجهۀ همّت خود قرار داده است. تا جایی که من اطلاع دارم این مؤسسه تعداد سی و هشت نسخۀ خطی را به‌صورت فاکسیمیلیه یا عکس‌برگردان منتشر کرده که از لحاظ تحقیقی و علمی کار خیلی خیلی ارزشمندی است.
بعضی از نسخه‌ها هست که ارزش هنری دارد؛ یعنی از لحاظ خط و تذهیب و نقاشی و مینیاتور و … ارزش هنری دارد. دربارۀ این نسخه‌ها باید هنرشناسان خط شناسان و کسانی که در زمینه‌های نقاشی و دیگر زمینه‌های هنری تخصص دارند، اظهارنظر کنند. برای مثال نسخۀ شاهنامۀ بایسنقری از این جهات ارزش بسیاری دارد و چاپ عکسی آن کار بسیار مفید و با ارزشی بوده که انجام گرفته است.
گذشته از نسخه‌های دارای ارزش هنری، تأکید من روی کتاب‌هایی است که از لحاظ اصالت و ارزش علمی و ارزش متنی باید به آنها توجه شود. من بارها گفته‌ام که یکی از بهترین روزهای زندگی من روزی بود که چاپ عکسیِ نسخه‌ای از مثنوی مورخ ۶۷۷ موزۀ قونیه منتشر شد. مرکز نشر دانشگاهی این خدمت بسیار ارزنده را انجام داد و این نسخه منتشر شد؛ نسخه‌ای که دسترسی به آن خیلی سخت بود و شاید هم غیرممکن بود که محققان بتوانند به قونیه بروند و این نسخه از ویترین و قفل و بست خارج شود و در اختیار آنها قرار بگیرد و فرصتی داشته باشند که نکاتی را در آن بیابند. اما وقتی مثلاً سه هزار نسخه عیناً از آن به صورت عکسی چاپ شد و در دسترس محققان قرار گرفت، به کار تصحیح متن مثنوی و شناخت آنچه خود مولانا سروده از آنچه دیگران بعدها با دست‌کاری و تحریف به او نسبت داده‌اند، خیلی خیلی کمک کرد. چندین کتاب با ارزش که به همّت مرحوم استاد ایرج افشار و جناب آقای دکتر محمود امیدسالار منتشر شد، مثل شاهنامۀ بیروت سنت ژوزف، خیلی کار ارزشمندی بود. این نکته را هم عرض کنم که وقتی فرضاً نسخۀ قونیه به‌صورتِ عکسی چاپ می‌شود ارزش آن به همان عکسی بودنش است. اینکه بردارند آن را حروف‌چینی کنند و از نو یک مقدار زیادی غلط چاپی و بَدخوانی هم به آن اضافه شود، این خلاف مقصود است.
مرکز میراث مکتوب سی و هشت کتاب به صورت عکس برگردان چاپ کرده که خدمت بسیار بسیار ارزنده‌ای بوده است. بین این کتاب‌ها مثلاً نسخۀ مورخ ۸۰۱ دیوانِ حافظ که به صورت عکسی چاپ شده خیلی ارزشمند است. همچنین جُنگی که ملاصدرا تهیه کرده و به خطِ خودِ ملاصدرا باقی مانده و این را عیناً به صورت عکسی چاپ کرده‌اند، بسیار باارزش است. کتاب ختم الغرایب یا تحفه العراقین خاقانی همین‌طور و بسیاری کتاب‌های دیگر که به صورت عکسی چاپ شده است.
امیدوارم که دست‌اندرکاران مرکز میراث مکتوب ضمن همۀ خدماتِ ارزنده‌ای که دارند انجام می‌دهند، این کار را هم باز ادامه بدهند و نسخه‌های اصیل و با ارزش بیشتری را به صورت عکس‌برگردان منتشر کنند و از این طریق خدمتِ بزرگی انجام بدهند در جهتِ درکِ بهتر میراث ارزشمند نیاکان و سرمایۀ عظیمی که برای ما به‌صورتِ نسخه‌های خطی باقی مانده و بسیاری از آنها هنوز منتشر نشده و باید منتشر شود و در اختیار همگان قرار بگیرد.
باز هم از زحمات‌شان قدردانی می‌کنم، به آنها دست مریزاد می‌گویم و امیدوارم در انجام این خدمات ارزشمند همچنان موفق باشند.
معرفی دانشنامۀ دستنویسهای کهنِ امامیه
احمدرضا رحیمی ریسه
بسم الله الرحمن الرحیم
بیست و هشتمین سالگرد تأسیس مؤسسۀ میراث مکتوب را تبریک می‌گویم و امیدوارم که همۀ ما انشاءالله الرحمن زنده باشیم و بتوانیم جشن پنجاهمین سالگرد تأسیس مؤسسه را برگزار کنیم.
در این مجال می‌خواهم پروژه‌ای را که خود من سال‌هاست مشغول انجام آن هستم معرفی کنم؛ به نام دانشنامۀ دستنویسهای کهنِ امامیه. ضرورتی که تألیف این دانشنامه را ایجاب کرد این بود که از گوشه و کنار شنیده می‌شد و در بعضی از مکتوبات بود که شیعۀ امامیه قبل از دورۀ صفویه نسخۀ خطی آنچنانی ندارد و عمدۀ آثار امامیه تألیف یا تکثیر شدۀ در دورۀ صفویه است. ما در ابتدا یک بررسی اولیه انجام دادیم و دیدیم که تا تاریخ ۶۵۶ هجری، یعنی پایان دورۀ عباسیان و سقوط بغداد، حدود ۴۰۰ نسخه از این دوره باقی مانده است. قرار شد که تمام ۴۰۰ نسخه را گردآوری کنیم و برای هر نسخه مدخلی دانشنامه‌ای تألیف شود. تا الان الحمدلله مداخل حدود ۲۵۰ نسخه نوشته شده و انشاءالله با پیگیری و گردآوری بقیۀ نسخه‌هایی که نتوانسته‌ایم تا الان تهیه کنیم کار این دانشنامه ادامه پیدا خواهد کرد.
ما برای تعریف این دانشنامه اول نسخه‌ها را تا آنجا که می‌توانستیم گردآوری کردیم و بعد برای هر نسخه یک مدخلِ دانشنامه‌ای تعریف کردیم. اولین مدخل ما مربوط به نسخه‌ای از صحیفۀ سجادیه است که حدود هزار سال پیش کتابت شده و اخیراً نسخۀ آن هم توسط مؤسسه میراث مکتوب به صورت فاکسیمیله چاپ شده است.
هر مدخل شامل مختصری در شرح احوال مؤلف، مختصری در متن‌شناسی آن کتاب و آن نسخه و سپس معرفی تفصیلی و گستردۀ نسخۀ خطی آن کتاب می‌شود. همچنین برای مثال نسخه‌ای که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، توضیح داده شده که در چه مجموعه‌ای نگهداری می‌شود. در کنار توضیحات عکس‌هایی هم از نسخه قرار می‌گیرد تا خواننده بتواند تصوری از نسخه پیدا کند. ما به تفصیل به خصوصیات نسخه پرداخته‌ایم و در آخر خصوصیات کتابتی نسخه و پیشینۀ پژوهش دربارۀ نسخه را آورده‌ایم. در این دانشنامه نسخه‌هایی از هشام بن صاحب کلبی، ابوتمّام، شیخ مفید، سید رضی، ابن کبریای نوبختی، ابوسعید آوی، سید مرتضی، شیخ طوسی و دیگر مؤلفان امامیه که نسخه‌هایی از آثارشان تا حدود ۶۵۶ هجری کتابت شده و به دست ما رسیده، معرفی شده است.
به دلیل این که تألیف این دانشنامه زمان زیادی می‌برد و چاپ جلد اول آن ممکن است که یک سال طول بکشد، ما نسخ مهمتر را انتخاب کردیم و در آلبومی به صورت اختصار معرفی کرده‌ایم که این آلبوم انشاءالله به زودی به چاپ می‌رسد. تفاوت این آلبوم با دانشنامه در این است که هر نسخه فقط در دو صفحۀ روبه‌روی هم معرفی شده است و مراجعه‌کننده همۀ اطلاعات اصلی و پایه‌ای دربارۀ نسخه را به اضافه تصاویر منتخب از آن را در دو صفحه پیش روی خود می‌بیند.
در دفتر یکم این مجموعه از بین ۲۵۰ نسخه‌ای که تا الان به دست ما رسیده ۱۵۰ نسخۀ مهمتر معرفی شده است. امیدوارم ان‌شاءلله تا عید بتوانیم این آلبوم منتخب را به چاپ برسانیم و اوایل سال آینده هم با پیگیری و گردآوری بقیۀ نسخه‌ها، بتوانم دانشنامۀ دستنویسهای کهنِ امامیه را به انتها برسانم.