ميراث مكتوب: “دكتر آيدنلو”در نشست رونمايي از نسخه برگردان علي نامه، گفت: معتقدم ” علي نامه ” به احتمال بسيار از شاهنامه اثر پذيرفته است.
وي در نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب ،افزود: سپاسگزار همت مركز پژوهشي “ميراث مكتوب” هستم كه اين نسخه را با كيفيت بسيار عالي چاپ واين جلسه راهم به عنوان رونمايي اين نسخه برگزار كردند. “ربيع” دردوبيت ” علي نامه ” گفته:
بماند ز تو يادگاري دراز ميان خلايق بدان عز�’ وناز
علي نامه وحمزه نامه به چند بخوانند كاين هست باپسند
از بيت دوم شايد بتوان استنباط كرد كه “ربيع”در كنار “علي نامه”حمزه نامه اي را هم به صورت منظوم سروده باشد.چون اين بيت خطاب به خودش است.پيشينه معرفي “علي نامه” در ايران را فقط بنده يادآور مي شوم كه نخستين بار در ايران وبه زبان فارسي،اين منظومه در گفتاري به نام “نشريات تركيه”با عنوان خطي “چند كتاب خطي مهم پارسي در قونيه”كه در اصل نوشته مرحوم “احمد آتش””بود وبه ترجمه وتلخيص شادروان استاد”دكتر خيام پور”در شماره بهمن 1334 نشريه دانشكده ادبيات تبريز،چاپ شد. يعني براي اولين بار به زبان فارسي به صورت مكتوب ،اين منظومه درسال 1334 شمسي معرفي شده،اين مطلب همان است كه اخيراًهم در آخرين شماره “گزارش ميراث”،ترجمه آن چاپ شده تا اينكه در سال 1379آقاي “دكتر شفيعي”درآن مقاله، مفصل وممتع اين منظومه را معرفي فرمودندوهمان سؤال ودر واقع تأسف را بنده هم تكرا مي كنم كه چرا در اين فاصله زماني از سال 34 تا 79 اين منظومه مورد غفلت واقع شده است.
وي ادامه داد:نخست مي پردازم به ديدگاه “ربيع”درباره شاهنامه.”ربيع”به عنوان شاعراز منظر ادبيات وشاعرانگي شاهنامه را منظومه اي نغز وخوش،دقيقاًبا همين تعبير تلقي كرده ،يعني چنانكه ابيات شاهد راهم فرمودنداز نظر درونمايه ،آنرا دروغ ومغ نامه خوانده:
اگر چند شه نامه خواندن خَوش است زمغز دروغ است ازين دلكش است
علي نامه خواند خداوند هوش ندارد خرد سوي شه نامه گوش
والبته ازاين نوع انتقادهاباز هم هست ،بنده از شواهد صرف نظرمي كنم ومي پردازم به بخشي از دليل اين رد ونكوهش كه خود “ربيع”اشاره كرده است.بعدازاشاره به نقش كر�’اميان درنظم شاهنامه،”ربيع”گفته :
به شه نامه خواندن بپرداختند كساني كه اين مكر برساختند
بكردند اين حيله اصحاب كين كه ضايع شود گفت مردان دين
حكيمان فاضل بدانند اين كه شه نامه آن است ومغ نامه اين
در واقع اين در پيرو تلقي نادرست تقابل انديشه هاي ملي،پهلواني ايراني باانديشه هاي ديني مذهبي است. نكته بعدي توجهات “ربيع”به شاهنامه وتأثير پذيري ازآن است.ديگراينكه به سنت منظومه هاي ديني پهلواني وتاريخي پس ازفردوسي عموماًسرايندگان به شاهنامه فردوسي توجه مي كرده وبه انحاء مختلف از آن تأثير پذيرفته اند.بنده در توقيفي كه داشته ام كتاب را تقريباً به طوركامل من البدو الي الخلق به قول علما بررسي كردم ،انواع اين توجهات وتأثير پذيري هاي محتمل رادرچند عنوان تقسيم بندي كردم كه عرض مي كنم؛1_آوردن مقدمه يا خطبه در آغاز مجالس 12گانه ونيز مؤخره ياپايان بعضي از روايات ومجالس به شيوه فردوسي.درشاهنامه هم اين گونه است كه فردوسي هم درآغاز وهم درپايان داستان ها،مقدمه ها،خطبه هاومؤخره هاي منظومي را آورده ،حتي مانندفردوسي به سال هاي عمر خودش هم درمتن منظومه اشاره كرده است. 2_مخاطب قرار دادن خردمندوخردستايي به مانند فردوسي؛
خرد شمع جان است وجان پرور است به تن بهتر از جان خرد برتر ؟است
اعتماد به منبع منثور وذكر نام صاحب مأخذ كه در شاهنامه وتمام منظومه هاي پهلواني بعداز فردوسي هم هست.شايد به تأثيرازفردوسي بوده است. نكته ديگراين كه دراين منظومه عين يا مشابه بسياري ازمصراع هاوابيات شاهنامه ديده مي شودكه يادر واقع تقليد آگاهانه است يا به دليل آشنايي تقريباًعميق “ربيع”است با شاهنامه،تواردهاي ناخواسته وندانسته كه البته در عموم منظومه هاي پهلواني ديني تاريخي پس از شاهنامه مااين را مي بينيم.بنده به يك بيت بسيار نمايان وجالب توجه اشاره مي كنم،اين از “علي نامه “است
جهان آفرين تا جهان آفريد چو حيدر سواري دگر نآوريد
مستحضر هستيد كه در شاهنامه هست:
جهان آفرين تا جهان آفريد سواري چو رستم نيامد پديد
دقيقاًازاين بيت اثر پذيرفته است.نكته ديگر تأثيرگيري ازلغات شاهنامه است.جناب آقاي “دكتر شفيعي”اشاره فرمودند كه “علي نامه”گنجينه اي است از لغات بعضاً نادر وكهن فارسي طبعاًبخشي ازاين لغات مربوط به زبان عمومي عصر سرايش اثر است وبخش ديگر مربوط به ناحيه سرايش اثر است كه محتملاًفرمودند خراسان است،ولي بعضي موارد به احتمال بسيار از شاهنامه اثر پذيرفته است.
“دكتر آيدنلو” تاكيد كرد:نكته ديگر افسانه واسطوره در “علي نامه”ومنظومه هاي ديني است كه آقاي “دكتر گرمارودي”اشاره كردند كه يك اسطوره شناس،بحثي را مطرح كرده به نام”اسطوره اي كردن يا اسطوره اي شدن تاريخ”خلاصه اين است كه حافظه عموم مردم يك جامعه ناتاريخي است به اين معناكه علاقه مند يا خواستارحفظ نمونه هاي افسانه واسطوره اي است تا حفظ نمونه هاي تاريخي.به خاطر همين است كه شخصيتهاي محبوب ديني يا تاريخي خودش رادر هاله اي از افسانه ها واسطوره ها باز آفريني مي كند.معروف ترين شخصيت تاريخي كه سيماي اساطيري گرفته در غرب “حضرت عيسي (ع)”است ودر فرهنگ ايران “حضرت علي(ع)”،منتها منظومه هاي مختص “حضرت علي (ع)”در زبان فارسي به لحاظ اسطورگي متفاوت هستند؛”خاوران نامه”و”حمله حيدري راجي كرماني”از لحاظ داستاني دراوج هستند.”حمله حيدري باذل مشهدي”ومنظومه مورد بحث يعني”علي نامه”بيشتر تاريخي هستند تا داستاني ونمونه هاي بسيار اندكي از ويژگي هاوخصوصيات داستاني”حضرت علي(ع)”رادر “علي نامه”مي شود، پيداكرد.
گفتني است “همايش امام علي (ع) و ميراث ” به مناسبت عيد غدير خم و به منظور رونمايي از كتاب علي نامه (چاپ حروفي) ، نهج البلاغه آتشي و چند اثر ديگر روز شنبه 6آذرماه در تالار علامه اميني در كتابخانه دانشگاه تهران برگزار مي شود.
اين همايش توسط مركز پژوهشي ميراث مكتوب و با همكاري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ،دانشگاه تهران ، موسسه كتابخانه و موزه ملي ملك ، شبكه چهار و راديو فرهنگ از ساعت 10 صبح آغاز و تا ساعت 17 ادامه خواهد داشت.