ميراث مكتوب- شصت و دومين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب با عنوان«رونمايي و نقد و بررسي كتاب مرآت الوقايع مظفري و سه ويژه نامه تاريخ علم» و با سخنراني دكتر منصوره اتحاديه، دكتر سهراب يزداني،دكتر محمدرضا چيت ساز، جمشيد كيان فر، روز دوشنبه 19 آذر ماه 86 در اين مركز برگزار شد.
در ابتداي اين نشست كه با همكاري سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري برپا شد، دكتراكبرايراني مدير عامل مركز پژوهشي ميراث مكتوب، گفت: در حس وطن دوستي، ايران دوستي و حب الوطني كه استاد نوايي داشتند، به نوعي با نويسنده كتاب ملك المورخين، هم فكر و هم درد هستند.
وي افزود: سر انجام كتاب مرات الوقايع كه خود واقعه اي است از مراحل شناسايي اين اثر و تحقيق و انتشار آن، داستان شنيدني دارد، اما دريغ و صد افسوس كه اين اثر سه سال بعد از فوت مصحح گرامي آن منتشر شد. استاد عزيزي كه من اجازه مي خواهم تعبير ملك المورخين عصر حاضر را نسبت به ايشان داشته باشم. تقدير چنين بود كه اين اثر پس از فوت ايشان، امروز رونمايي و چهره گشايي بشود.
در ادامه نشست، جمشيد كيانفر گفت: استاد شادروان دكتر نوايي به صراحت بيان و رك بودن شهره بود.
وي با اشاره به بيش از شصت سال فعاليت علمي دكتر نوايي، افزود: ايشان مردي پركار، تيز بين و منتقدي منصف بود و نسبت به استادانش متواضع و در باره دانشجويانش گشاده دست. آثار دكتر عبدالحسين نوايي چه در قبل از انقلاب اسلامي و يا چه بعد از انقلاب، به عنوان كتاب سال برگزيده شد و حتي در دو تصحيح، ايشان مورد توجه حاميان نسخ خطي قرار گرفت. هنوز تعدادي از آثار حضرتشان به چاپ نرسيده و يكي از مهمترين آثار ايشان كه منتظر چاپ است، كتاب القاب و عناوين در عصر قاجار است كه سال ها، زحمت تهيه و تدوين آن را كشيدند، اثري كه براي بسياري از محققان، پژوهشگران و دانشجويان تاريخ مي تواند گره گشا باشد. از ديگر آثار تصحيح ايشان هم يكي همين مرات الوقايع مظفري است كه سالها رنج در تصحيح آن بردند.
در اين نشست، به ياد دكتر نوايي، سخناني از ايشان در نشست بهمن ماه هشتاد و دو با عنوان تاريخ عالم آراي اميني، پخش شد، اين آخرين مراسم علمي يا عمومي بود كه شادروان دكتر عبدالحسين نوايي در آن شركت كردند و سال بعد در شانزدهم بهمن ماه سال هزار سيصد و هشتاد و سه، به ديدار خالق شتافتند.
دكتر منصوره اتحاديه به عنوان سخنران بعدي نشست، گفت: در ايران، علم تاريخ، فرسوده شده و نياز به تفكر تازه و تجديد نظر دوباره دارد.
وي از اهميت كتاب مرات الوقايع ملك المورخين گفت و ادامه داد: قسمت نخست جلد اول اين مطالب، مربوط به سال 1315 است و در آن، تاريخ ها پس و پيش و گاه تكراري و مخدوش به نظر مي رسد. در برخي از بخش ها، تقسيم بندي شده و در بعضي جهات، فاقد تيتر بندي است و به درستي معلوم نيست كدام تيترها توسط ملك نوشته شده و كدام به آن اضافه شده است. در كتاب حاضر، شرح زندگي ملك المورخين، گنگ و مبهم است كه شايد به علت فقدان منابع است. كتاب مرات الوقايع، براي شناخت دوران مظفرالدين شاه از منابع با ارزش و مفيد است. اخباري كه ملك جمع آوري كرده، در مجموع شمه اي احتمالي از زندگاني روزمره مردم را در حين مشروطه و سال هاي پيش از آن، ارائه مي دهد، از جمله مسائل مورد دقت ملك، دزدي ها، قتل ها، يهودي ها، تحريكات تجار و علما و زندگي خصوصي مردم بوده است.
دكتر سهراب يزداني نيز يكي از محاسن كتاب مرآت الوقايع مظفري را آوردن اشعار عاميانه دانست و افزود: دوره مظفري در تاريخ جديد ايران، از اهميت فراواني برخوردار است. مي توانيم بگوييم كه مجموعه تحولات، پديده ها، فشارهاي داخلي و خارجي و دگرگوني هايي كه از سال ها پيش و شايد بعضي از آنها پيش از دوره قاجاريه در جامعه ايران به وجود آمد، در حال شكل گرفتن بود و در يك دوره ده ساله، بر بدنه جامعه ايران متولد شد.
وي بر اين باور بود كه بعضي از مسائلي كه در دوره مشروطيت مطرح شد، آثار و نتايج خودش را در جامعه ايران باقي گذاشت، به صورتي كه تا به امروز، همچنان ادامه پيدا كرده و ادامه خواهد يافت تا زماني كه جامعه ايران به توازن اجتماعي و سياسي خاصي كه طالب آن است، برسد.
دكتر محمدرضا چيت ساز نيز با توجه به علاقه آقاي نوايي كه دوست داشت ديپلمات شود، اعتقاد دارد كه فرقي نمي كند او مورخ باشد يا ديپلمات، چرا كه غم ايران دارد.
وي گفت: ملك وقتي كه فوت مي كند، يك آدم 64 ساله است. در مشروطه 33 ساله، يك قسمت هايي از كتاب مملو است از خواب ها و معجزات كه ارزش كتاب را كم مي كند. فكر مي كنم اين كتاب بيشتر از آنكه در حوزه تاريخ مشروطه و تجزيه و تحليل آن به ما كمك كند كه البته هم كمك مي كند، در موارد ديگر فوق العاده است.
در پايان اين نشست، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد كه بخشي از آن در پي مي آيد:
سوال شد ملك المورخين در مورد اعطاي امتيازات در زمان مظفرالدين شاه اشاره اي دارد يا نه؟
در پاسخ اشاره شد به امتيازي كه دولت در سال 1356 به فرانسه داده،امتياز حفاري هايي كه انحصاري به فرانسه داده شد و تا سال 1372 اين امتياز بوده است.
دكتر اتحاديه نيز بر اين عقيده است كه آقاي نوايي نسبت به خود ملك المورخين، در مورد منزه بودن شاه، خيلي غلو كرده است.
دكتر صفت گل هم گفت: نكته جالب در مورد كتاب و خود ملك المورخين، همين ملك المورخين اوست. به نظر مي ايد احتمالا اين كتاب و اين شخص را مي توان پايان دوره ملك المورخين ها در تاريخ ايران در نظر گرفت. تقريبا شبيه به منصب ملك الشعرايي. ملك المنجمين حالا هم ملك المورخين و جالب است كه اين نويسنده آخرين ملك المورخ تاريخ ايران به شمار مي ايد و كتاب او آخرين نمونه تاريخ نويسي رسمي است، يعني حد جدا كننده دوره قديم و دوره جديد تاريخ نويسي تاريخ ايران به شمار مي رود و از اين جهت فكر مي كنم مرات الوقايع مظفري و ملك المورخين، اهميت اساسي دارند كه بايد در طول تاريخ ايران مورد اعتنا قرار بگيرند.
اقاي كيانفر در پاسخ گفت: در مورد مورخين مورخ الدوله در حقيقت لقب عمو و پسر عموي ايشان است كه هم عصر اوست، در حالي كه پدر او و جد او چنين القابي ندارند و از تاريخ نگاران رسمي، عصر ناصري هستند و هركدام القاب ديگري دارند و اضافه بر اين، در آغاز قاجاريه ما دو شغل تاريخ نگار داريم كه عمدتا به عنوان وقايع نگار وبدايع نگار هستند و غير از اين، در دوره قاجار، ملك المورخين ديگري من نمي شناسم كه بخواهيم بگويم عصر ملك المورخين به صورت رسمي به پايان رسيده است.