ميراث مكتوب- حجت الاسلام حسن طارمي راد اعتقاد دارد كه مرحوم سيد مرتضي، خيلي از آيات مهمه جبر و تشبيه را مطرح مي كند، غير از آن كه خود ايشان، كتاب مستقلي هم در اين باب دارد.
وي در چهل و هشتمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه با عنوان«بزرگداشت سيد مرتضي و سيد رضي»، روز دوشنبه 10 مهر 85 در اين مركز برگزار شد، گفت: كتاب عمالي، هشتاد مجلس دارد و در دوران امير الحاجه سيد هم نوشته شده است. سيد در زماني كه دو، سه ماه مي كشيد كه براي حج مي رفتند و بر مي گشتند، مجلس علمي شان را هم برگزار مي كردند و در واقع مدرسه سيار هم داشتند. در اكثر جلسات اين مجموعه، شايد چند مجلس آغازش با يك بحث قرآني است و يك توضيح قرآني مي دهد.
حجت الاسلام طارمي راد، ادامه داد: در قرن چهارم، بعد از پايان غيبت صغري، نوع مناسبات شيعه با حكومت و جامعه تغيير كرد. ظاهرا نگراني هاي اوليه اي كه خلفاي عباسي داشتند، برطرف شده بود و اجازه دادند كه شيعيان در تشكل هاي خودشان، ورود و ظهور داشته باشند. دو پرسش معمولا درباره شيعه مطرح بود، يكي اين كه مي گفتند شما شيعيان قائل به جبريد و يكي اين كه اظهار مي كردند، شما قائل به تشبيه هستيد. مرحوم سيد مرتضي، خيلي از آيات مهمه جبر و تشبيه را مطرح مي كند، غير از آن كه خود ايشان، كتاب مستقلي هم در اين باب دارد.
وي به برخي آيات در اين ارتباط اشاره كرد و گفت: درآيه شانزدهم سوره اسراء، ظاهر آيه اين است كه خداوند اراده مي كند شهري را، مجتمع انساني را ويران كند، هلاك كند و براي آن كه، اين كار اتفاق بيفتد به مترفين دستور مي دهد، آنان فسق مي كنند، فسق فضاي جامعه را آلوده مي كند، ديگر ارزش زيستن در اين جامعه از بين مي رود و خداوند ويران مي كند. اگر چنين باشد، پس خدا هست كه تصميم مي گيرد جوامع از بين بروند و راهكارش را هم خودش بلد است.
در آيه صد، سوره يونس، آمده است كه هيچ كس، نمي تواند جز به اذن خدا ايمان بياورد ، پس ايمان آوردن يك امر اختياري نيست و بعد هم خداوند، آن هايي را كه عاقل نيستند، پليدي بر آن ها قرار مي دهد.
در آيه صد و هجده سوره هود هم مي خوانيم: اگر خدا مي خواست مردم را به يك امت فرا مي خواند، امت به معناي يك گروه با يك جهتگيري، ولي مردم همه اختلاف دارند، پس خدا نخواسته كه چنين است.
سيد مرتضي در اين گونه مسائل، قبول دارد كه در قرآن تناقض هست. به عنوان مبادي، استدلال كرده و اين، تشكيك نمي تواند باشد. ايشان بعضي وقت ها مي گويد كه شما در فهم اين عبارت خطا كرديد، فهم عبارت را آن گونه كه فن مي گويم اگر بهش دقت كنيد، خطايي ندارد، يعني اصلا نه مجازي در كار است، نه استعاره اي و نه نيازي به تعبير دارد و فهم مطالب بايد درست باشد.
حجت الاسلام طارمي راد، افزود: روش اول ايشان، شرح مطلب است براي اين كه رفع ابهام بشود. روش دوم اين است كه ايشان، محذورهايي را در تقرير مي گيرد و مي فرمايد كه اين جا يك كلمه اي به قرينه حذف شده و اگر اين كلمه، بيايد درست مي شود. اين تقريرهايي كه مي گويند وقتي مفعول ذكر نشده باشد، چرا ما بگوييم كه امر كرديم كه فسق انجام بدهيد، خدا هيچ موقع امر نمي كند كه فسق انجام بدهيم، بلكه امر مي كند كه طاعت انجام بدهيم. آن ها، طاعت انجام ندادند.
تقرير مجاز از موارد زيادي است كه ايشان ذيل آيات توضيح داده و در مواردي ايشان از استدلال عقلي استفاده كرده و مي گويد: عقل نمي تواند بپذيرد كه خدا براي انسان ها، بدي بخواهد، براي انسان ها اختلاف بخواهد. سيد در آن روزگار مانند بسياري ديگر از محققان به جاي واژه تفسير، واژه تاويل به كار برده است. كلمه تاويل را كه در آغاز هر حديثي ملاحظه مي فرماييد، به معناي تاويل اصطلاحي نيست ، به معناي همون معنايي است كه امروزه ما مي گوييم، تفسير.