ميراث مكتوب- دكتر محمدمهدي جعفري در نشستي با عنوان«بزرگداشت سيد مرتضي و سيد رضي»، گفت: از آن جا كه گرد آورنده نهج البلاغه، سيد رضي است و نهج البلاغه چنان چه از اسم آن پيداست، راه روشن سخنوري و معرف خداوند فصاحت و بلاغت است، گردآورنده آن بايد شخصي باشد شايسته، براي چنين كار بزرگي كه در تاريخ انسانيت جاودان مانده است.
وي در چهل و هشتمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب، كه روز دوشنبه 10 مهر 85 در اين مركز برگزار شد، افزود: دوره صد ساله دوم عباسي كه از متوكل شروع شد – در سال 233 تا 304 – دوران قشري گري و دوران عقل گريزي بود. همه دانشمندان از بغداد فرار كردند و به نقاط دور دستي رفتند. بعد از اين دوره، آل بويه در سال 334 وارد بغداد شدند. ورود آل بويه به بغداد باعث شد كه عصر زرين فرهنگ اسلامي آغاز شود. به دو دليل، آل بويه ايراني بودند. اول اين كه فرهنگ ريشه دوانيده در وجود ايراني، از روزگاران بسيار كهن، فرهنگي بوده و هست و دوم، شيعه بودنشان كه دو ويژگي برجسته شيعه هميشه خرد گرايي و آزاد انديشي است. در پرتو چنين جوّ و محيطي بود كه فرهنگ به اوج شكوفايي خودش رسيد. مدارسي در بغداد تاسيس شد وكتابخانه هايي كه به طور مثال،كتابخانه شاهپور بن اردشير، دويست هزار جلد كتاب داشت و كتابخانه سيد مرتضي هشتاد هزار جلد كتاب.
دكتر محمدمهدي جعفري، ادامه داد: در آن دوران همه كناب ها با دست نوشته مي شد و اين عظمت كار را مي رساند. ويل دورانت در تاريخ مي گويد كه در همان دوران، بزرگ ترين كتابخانه ها متعلق به كليسا بودند و بزرگ ترين كتابخانه كليسا در اروپا، هفتصد جلد كتاب داشتند و آن را با كتابخانه هاي دويست هزار جلدي و هشتاد هزار جلدي -كمتر و بيشتر- مقايسه كنيد.
در كنار مدرسه ، خوابگاه هايي بود براي هر دانشمندي از هر گوشه دنيا كه مي خواست به بغداد مراجعه كند، براي نوشتن حديثي، براي فراگرفتن علمي و يا براي تدريس. اصلا نمي پرسيدند كه مذهبت چيست؟ چه ديني داري؟ و براي چه آمده اي؟ در چنين جوّ و محيط فرهنگي است كه سيد رضي، هم در شعر و ادبيات و هم در علم، نبوغ زودرسي دارد كه همه را به شگفتي وا مي داشت.
وي همچنين گفت: در سال369 كه سيد رضي نوجوان ده ساله اي است، حسين بن احمد به وسيله مطهر بن عبدالله وزير عضدالدوله، به شيراز و به قلعه استخر تبعيد مي شود و در آنجا به بهانه هاي پوچي كه خودشان ساز كرده بودند كه در واقع از قدرت معنوي او مي ترسيدند، زنداني مي شود. اين خبر به سيد رضي مي رسد ، قصيده اي مي گويد در مدح ائمه، بعد مدح پدرش و بعد در غم عضدالدوله و مطهربن عبدالله. وقتي اين قصيده منتشر مي شود، كسي باور نمي كند كه نوجوان ده ساله اي چنين قصيده اي را سروده باشد كه تا اندازه اي با اشعار پخته برابري مي كرد. بعد از امتحان كردن او، پي مي برند با نابغه اي سر و كار دارند كه نبوغ زودرسي دارد. سيد رضي شاعري است كه اگر نگوييم بي نظير، اما به جرأت مي توانيم بگوييم كه كم نظير است، ولي مسايل سياسي باعث شد كه ايشان در پشت حجاب غرض ورزي ها، مخفي بشود، البته سيد رضي و سيد مرتضي، دو برادري كه البته سيد مرتضي برادر بزرگ است و متولد سال 356 و سيد رضي متولد سال 359، درآن محيط و در همان جو، پرورش پيدا مي كنند، يعني هيچ استادي در بغداد نبوده كه شاگردي او را نكرده و از استاد، سرآمد نشده باشند.
دكتر جعفري افزود: وقتي خبر فوت حسين بن احمد به ابوالعلا مي رسد، در تمجيد حسين بن احمد شعري مي سرايد كه: «دو ستاره در ميان ما يادگار مي گذاري كه نور آن ها در بامداد و شامگاه همچنان مي درخشد. دو شخصيت بزرگ كه با اوصاف والايي، پرورش يافته اند و هر دو، آراسته به بزرگي و عفاف اند، هر دو در فضيلت، هم وزن يكديگر و هنگام بخشش، چون باران رحمت اند و دو ماه تابان هستند در تيرگي ها.»
بله هر دو از چنان عظمتي برخوردارند كه هرگاه اهل نَجد به سخن درآيند، در برابر سخنان شيواي اينان ارزشي ندارد. رضي و مرتضي با هم برابرند و هر دو، خطوط كلي عظمت و جلال را منصفانه ميان خود تقسيم كرده اند. از نظر علمي هم هر دو به جايي رسيده بودند كه مي گويند اگر سيد مرتضي نبود، سيد رضي در علم كلام از همه برتر بود و اگر سيد رضي نبود، سيد مرتضي در شعر و شاعري از همه برتر بود و در همه علوم استاد.