میراث مکتوب- جامع الحکایات کتابی است که بر اساس نسخه ای خطی متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی چاپ شده است. این کتاب مجموعه ای است از ۴۶ حکایت و افسانه که از زبان راویان و نقالان و سخن سرایان قدیم و گاه از منابع مکتوب نقل شده است. به نوشته مصححان چون آغاز و انجام نسخه از میان رفته، نام راوی یا کاتب و تاریخ دقیق تحریر آن روشن نیست ولی بر اساس قراینی آن را از قرن یازدهم هجری و روزگار صفوی دانسته اند.
جالب آن است که گر چه با دیدن عنوان کتاب، جوامع الحکایات سدیدالدین عوفی در ذهن خواننده تداعی می شود، ولی این دو کتاب ظاهراً جز شباهت اسمی، وجه اشتراک چندانی ندارند. جوامع الحکایات مجموعه بسیار بزرگی است از حکایت ها و قصه های کوتاه و گاه بلند با محتوای ادبی و تاریخی و اخلاقی که عوفی آن ها را از کتب گوناگون گردآورده است و تقسیم بندی خاصی دارد، چنان که در چهار قسم و صد باب تنظیم شده که هر باب مشتمل بر چند حکایت است. اما کتاب جامع الحکایات هیچ دسته بندی موضوعی خاصی ندارد و در آن، همه جور افسانه و قصه ای می توان خواند، از قصه های بسیار ساده و عامه پسند که به احتمال زیاد راویان و قصه گویان آنها را برای مردم کوچه و بازار تعریف می کردند و درباره عشق و ماجراجویی و سفر و سحر و جادو و خیانت و بی وفایی و … بوده است، تا دسته ای دیگر از قصه ها که ساختار و زبانی بسیار سنجیده تر و برتر دارند و ظاهراً مخاطب آن ها اشخاص باسواد و مکتب رفتۀ روزگار قدیم بوده اند؛ مثلاً حکایت ۲۵ که قصه دزد و قاضی بغداد است و حدیث و سنت و شعر و حتی روشهای استدلال و سخنوری را به رخ قاضی شهر می کشد و بسیار خواندنی است.
دسته ای دیگر از حکایت های این مجموعه از متون قدیم گرته برداری شده اند، مثلاً حکایت آخر کتاب از سندبادنامه ظهیری سمرقندی رونویسی و خلاصه شده و همان نثر فنّی و متکلف را دارد، به همین جهت اختلاف زبان و سبک آن با سایر حکایت های کتاب کاملاً آشکار است. شاید کاتب این مجموعه به درخواست سفارش دهنده و صاحب کتاب ـ که نام وی ظاهراً در حاشیه صفحات نسخه آستان قدس ذکر شده ـ سندبادنامه را تخلیص و در آخر کتاب نشانده است. به این ترتیب با سبک های گوناگون زبانی و ادبی در این کتاب روبروییم که از خستگی و ملالت خواننده در مطالعه این کتاب بزرگ می کاهد.
آنچه خواندید، بخشی از مقاله ای است با عنوان « جامع الحکایات یا چهل و شش حکایت» که سید احمد وکیلیان آن را در صفحه ۱۹ نشریه جهان کتاب (شماره ۳ تا ۳) به چاپ رسانیده است.
گفتنی است جامع الحکایات، به کوشش پگاه خدیش و محمد جعفری قنواتی توسط انتشارات مازیار تهران در سال ۱۳۹۰ با ۷۳۶ صفحه و به بهای ۲۱۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
جالب آن است که گر چه با دیدن عنوان کتاب، جوامع الحکایات سدیدالدین عوفی در ذهن خواننده تداعی می شود، ولی این دو کتاب ظاهراً جز شباهت اسمی، وجه اشتراک چندانی ندارند. جوامع الحکایات مجموعه بسیار بزرگی است از حکایت ها و قصه های کوتاه و گاه بلند با محتوای ادبی و تاریخی و اخلاقی که عوفی آن ها را از کتب گوناگون گردآورده است و تقسیم بندی خاصی دارد، چنان که در چهار قسم و صد باب تنظیم شده که هر باب مشتمل بر چند حکایت است. اما کتاب جامع الحکایات هیچ دسته بندی موضوعی خاصی ندارد و در آن، همه جور افسانه و قصه ای می توان خواند، از قصه های بسیار ساده و عامه پسند که به احتمال زیاد راویان و قصه گویان آنها را برای مردم کوچه و بازار تعریف می کردند و درباره عشق و ماجراجویی و سفر و سحر و جادو و خیانت و بی وفایی و … بوده است، تا دسته ای دیگر از قصه ها که ساختار و زبانی بسیار سنجیده تر و برتر دارند و ظاهراً مخاطب آن ها اشخاص باسواد و مکتب رفتۀ روزگار قدیم بوده اند؛ مثلاً حکایت ۲۵ که قصه دزد و قاضی بغداد است و حدیث و سنت و شعر و حتی روشهای استدلال و سخنوری را به رخ قاضی شهر می کشد و بسیار خواندنی است.
دسته ای دیگر از حکایت های این مجموعه از متون قدیم گرته برداری شده اند، مثلاً حکایت آخر کتاب از سندبادنامه ظهیری سمرقندی رونویسی و خلاصه شده و همان نثر فنّی و متکلف را دارد، به همین جهت اختلاف زبان و سبک آن با سایر حکایت های کتاب کاملاً آشکار است. شاید کاتب این مجموعه به درخواست سفارش دهنده و صاحب کتاب ـ که نام وی ظاهراً در حاشیه صفحات نسخه آستان قدس ذکر شده ـ سندبادنامه را تخلیص و در آخر کتاب نشانده است. به این ترتیب با سبک های گوناگون زبانی و ادبی در این کتاب روبروییم که از خستگی و ملالت خواننده در مطالعه این کتاب بزرگ می کاهد.
آنچه خواندید، بخشی از مقاله ای است با عنوان « جامع الحکایات یا چهل و شش حکایت» که سید احمد وکیلیان آن را در صفحه ۱۹ نشریه جهان کتاب (شماره ۳ تا ۳) به چاپ رسانیده است.
گفتنی است جامع الحکایات، به کوشش پگاه خدیش و محمد جعفری قنواتی توسط انتشارات مازیار تهران در سال ۱۳۹۰ با ۷۳۶ صفحه و به بهای ۲۱۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
معرفی نشریه: زکیه بیات