میراث مکتوب- نشست تخصصی بین‌المللی «استقبال از نظامی گنجوی در شبه قاره هند» به میزبانی پژوهشکده زبان و ادبیات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 29 آذر ماه 1400، به صورت غیرحضوری برگزار شد.
در این نشست که به‌مناسبت هفته پژوهش برگزار شد، پروفسور سیداختر حسین و دکتر محمد ارشد القادری از هندوستان و دکتر عصمت درانی و دکتر انجم حمید از پاکستان سخنرانی کردند. دبیر نشست نیز دکتر فرانک جهانگرد عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود.
سخنران نخست جلسه پروفسور سید اخترحسین استاد دانشگاه جواهر لال نهرو دهلی بود. وی از سال 2001 عضو هیأت علمی مرکز مطالعات فارسی و آسیای میانه این دانشگاه و رئیس مؤسسه مطالعات فارسی هند (IIPS) هستند که هدف این مؤسسه را آموزش زبان و ادبیات فارسی در هند عنوان کرد.
وی در این نشست درباره جایگاه نظامی در سپهر فرهنگی شبه قاره سخنان خود را ارائه کرد و گفت: از نمونه‌های تأثیر نظامی گنجوی بر فرهنگ هند، به تأثیر معماری خورنق که در هفت پیکر ذکر آن آمده، بر معماری دو بنا در شهرهای لاهور و لکهنو می‌توان اشاره کرد. در واقع شعر نظامی گنجوی محملی برای انتقال فرهنگ ایرانی به شبه قاره شده است. این استاد همچنین درباره جایگاه نظامی و تأثیر او بر غالب و دیگر شعرای شبه قاره سخن گفت و در پایان سفر غالب به «بنارس» را با بخشی از لیلی و مجنون نظامی در باب رفتن مجنون به همراه پدرش به مکه به‌صورت تطبیقی بررسی کرد.
در ادامه نشست، دکتر محمد ارشد القادری، عضو هیأت علمی دانشگاه لکهنو و فارغ التحصیل مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه جواهر لال نهرو سخنرانی خود را با عنوان «مطالعه تطبیقی اسکندرنامه نظامی گنجوی و قیصرنامه عزیز کلهنوی» ارائه و دو اثر اسکندرنامه نظامی گنجوی و قیصرنامه اثر خواجه عزیزالدین لکهنوی را بررسی کرد.
وی با تأکید بر اینکه قیصرنامه کشمکش و نزاع شاهان عثمانی و روسیه است، در یک مطالعه تطبیقی ویژگی‌های دو اثر را از لحاظ موضوع، صور خیال، شخصیت‌ها و موارد دیگر از جمله ویژگی‌های دو جنگی که در دو اثر آمده، شرح داد. مقایسه ابزار و آلات جنگ، نقشه میدان و ابعاد این دو جنگ از کارهایی بود که این استاد در این مقاله انجام داده بود و ریشه‌ها و رگه‌های باریک نفوذ خیال نظامی در قیصرنامه را از لحاظ لغات و صور خیال و سایر دقایق شعری بررسی کرد.
سخنران بعدی این نشست، دکتر عصمت درانی دانشیار دپارتمان فارسی دانشگاه اسلامی بهاول‌پور بود که بیش از 140 اثر در زمینه ادبیات منتشر کرده است. وی که از سال 2008 به تدریس زبان فارسی اشتغال دارد، با عنوان «تقلید آثار نظامی در شبه قاره هند» سخنرانی کرد و به بررسی تاریخ ادبیات شبه قاره پرداخت و ردپای نظامی را در ادبیات شبه قاره نشان داد.
دکتر درانی تأکید کرد: نظامی به‌عنوان شاعری جریان‌ساز در شبه قاره سخت مورد توجه و احترام است و بسیاری از بزرگان ادب شبه قاره به استقبال نظامی خمسه‌سرایی کرده‌اند. در ادامه فهرست این شاعران و ارزش کار آنان در سخنرانی دکتر درانی با نگاهی از زاویه تاریخ ادبیات ارائه و نشان داده شد.
آخرین سخنران این نشست دکتر انجم حمید، مترجم، پژوهشگر و کتاب¬شناس پاکستانی بود که دکترای خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه پنجاب پاکستان اخذ کرده است. رساله دکتری وی «استقبال از نظامی گنجوی در شبه قاره و ایران» بوده که این رساله پس از انتشار، جایزه کتاب سال ایران را در سال 2013 به خود اختصاص داد.
وی با عنوان «جایگاه نظامی گنجوی در شبه قاره هند» سخنرانی کرد و به این مسئله پرداخت که نظامی چگونه در شبه قاره شناخته شد و مورد استقبال گسترده قرار گرفت؟
دکتر انجم حمید در ادامه به این نکته اشاره کرد که نظامی چگونه بر شاعران شبه قاره تأثیر گذاشته است. نقطه تمرکز سخنرانی وی بر مخزن الاسرار و جایگاه آن در شبه قاره بود. طبق احصای وی حدود 73 عنوان سروده به تقلید از مخزن الاسرار نظامی وجود دارد که این آمار در شبه قاره 70 مثنوی است. با استناد به این آمار می‌توان به جایگاه نظامی، به‌ویژه مخزن‌الاسرار و به بیان دیگر جایگاه عرفان نظامی در شبه قاره هند پی برد. شعر نظامی در محافل عرفا تا قرن‌ها خوانده می‌شده است.
وی همچنین به شرح‌هایی که از مخزن الاسرار در شبه قاره به وجود آمده اشاره کرد و گفت: نظامی شاعر داستان‌سرایی که هم در ژانر حماسی صاحب‌اثر است و هم در ژانرهای عرفانی و غنایی. هر کدام از این انواع ادبی به گونه‌ای در شبه قاره مورد توجه قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه در این نشست به جنبه‌های گوناگون شباهت اسکندرنامه نظامی با قیصرنامه سروده خواجه‌عزیز اشاره شد. در ژانر عرفانی نیز علاوه بر این که خواندن نظامی در حلقه‌ها و محافل عرفانی سخت مورد توجه بوده است، شعرایی نیز در استقبال از نظامی، «مخزن‌الاسرار» را مورد توجه قرار داده‌اند و به شیوه نظامی در این اثر شعر سروده‌اند.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی