رساله های چاپی و خطی اعتمادالسلطنه

میراث مکتوب – محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (۲۱ شعبان ۱۲۵۶- ۱۸ شوال ۱۳۱۳) که برای اهل تحقیق در زمینه تاریخ و جغرافیا نامی آشنا است، در طول عمر پنجاه و هفت ساله خود توانست بیش از چهل جلد کتاب و چندین رساله بنویسد و مشوق دیگران در امر تالیف باشد. علاوه بر آثار متعددی که اعتمادالسلطنه از خود برجای نهاده است، مدیریت و سرپرستی سه روزنامه را هم به عهده داشت که از بهترین روزنامه های ایران بوده اند. این روزنامه ها عبارتند از: روزنامه ایران ( از ۱۲۸۸ تا زمان مرگ او)، روزنامه مریخ ( ۱۲۹۶ و ۱۲۹۷) و شرف ( از ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۹).
درباره انتساب این آثار به اعتمادالسلطنه تشتت آراء وجود دارد. عده ای تمام این نوشته را تالیف خود او می دانند و عده ای هم معتقدند او اصلا سواد خواندن و نوشتن نداشته است. باید دانست که اکثر کتابها و رساله های او چاپ شده اند ـ البته در سال های دورـ و بعضی به صورت خطی باقی مانده اند. محدث برای تسهیل دستیابی محققان، سعی کرده مجموعه رسال های او را گردآوری و چاپ کند. این مجموعه شامل بیست و چهار رساله از رسائل اوست. مدون این اثر، در پاورقی به سال و محل چاپ رسالاتی که پیش تر به چاپ رسیده اند اشاره کرده و رسالات خطی را نیز به نسخه خطی ارجاع داده است. این رسالات بدین قرارند:
۱٫ جغرافیای نور
۲٫ جغرافیای قلعه نور
۳٫ جغرافیای قدیم و جدید طالقان
۴٫ جغرافیای جاجرود
۵٫ مختصر جغرافیای نمارستاق
۶٫ راه کجور
۷٫ کلاردشت
۸٫ جغرافیا و تاریخ دره لار
۹٫ دوشان تپه
۱۰٫ قیراط الماس فی ترجمه سلماس
۱۱٫ تاریخ و جغرافیای ورامین (یا شکار مسیله)
۱۲٫ قلعه ایرج ورامین
۱۳٫ احوال بلوک مال امیر (مالمیر)
۱۴٫ تتمه البیان فی تاریخ الافغان
۱۵٫ سفرنامه طالقان
۱۶٫ شرح بعضی منازل و سفر سواد کوه
۱۷٫ رساله امیریه یا قواعد نظام
۱۸٫ کلید استطاعت
۱۹٫ تغییر وضع دارالخلافه ناصری
۲۰٫ قانون تسهیل ساختن طرق و شوارع
۲۱٫ تعیین حدود احترامات سفرا در ایران
۲۲٫ شرح بیرق های دولت ایران
۲۳٫ کاداستره یا رساله علویه
۲۴٫ غضن مثمره در ترجمه ولتر
رسائل اعتماد السلطنه (شامل بیست و چهار رساله)؛ تدوین: میرهاشم محدث؛ تهران: انتشارات اطلاعات؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ ۵۰۴ صفحه؛ به بهای ۸۵۰۰ تومان منتشر شده است.

معرفی کتاب از زکیه بیات