میراث مکتوب- مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب اثر طبی «رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا» نوشته ابوبکر محمد بن زکریا الرازی و «کتابُ الحاصِلِ فی عِلاجِ المَفاصِلِ» ترجمۀ فارسی اوجاع المفاصل از مترجمی ناشناخته، به همراه ترجمۀ فارسی “مقالة فی النقرس” رازی با تصحیح، تحقیق و ترجمۀ دکتر محمدابراهیم ذاکر و دکتر غلامرضا جمشیدنژاد اول را به عنوان سیصدوسی‌وهفتمین اثر از مجموعه آثار خود منتشر کرد.
رازی، ابوبکر محمد فرزند زکریا فرزند یحیا (۲۵۱- ۳۱۳ ق/ ۸۶۵-۹۲۵م) اختر تابناک ایران‌زمین در علوم پزشکی سده چهارم بود. وی بیش از دویست و سی رساله و کتاب در علوم گوناگون نوشت. بخشی از کتاب‌هایش به نقد و نقض آثار بزرگان و آموزگاران خود در زمینه‌های گوناگون اختصاص دارد. الحاوی فی الطب در ۲۵ جلد مفصلترین و بزرگترین نگاشته اوست که دایرة المعارف بزرگ دانش پزشکی جهان مشتمل بر آثار پزشکی ایران، یونان، هند و مصر (گروه پزشکان اسکندرانی) به شمار می‌آید.
رسالة فی اوجاع المفاصل و رسالة فی النقرس دو کتاب ارزشمند او در زمینۀ بررسی دردهای بندگاه‌ها و چگونگی چاره‌اندیشی و درمان هر یک است و به گستردگی پیشگیری از رخداد آنها را گزارش کرده است. زیبایی و ارزشمندی این اثر، قرار گرفتن در کنار دیگر تحقیق و تصحیح متن عربی اوجاع المفاصل و ترجمۀ آن در سدۀ هفتم به نام الحاصل فی علاج المفاصل است و به انضمام ترجمۀ پارسی رسالة النقرس رازی به پایان می‌رسد.
ذاکر و جمشیدنژاد اول در بخش ابتدایی دیباچه این اثر، رازی را اندیشمندی آزمون‌گرا معرفی کرده‌اند. از منظر آنها، همه کتاب‌های پزشکی، داروسازی و کیمیایی رازی در راستای بها دادن به آزموده‌های شخصی است و به این ویژگی باوری ژرف دارد؛ از این‌رو، داشتن این ویژگی رازی را از همگنانش متفاوت می‌سازد.
این مصححان، در ادامه دیباچه، رازی را نقادی بی‌پروا معرفی می‌کنند و به چهل کتاب و رسالۀ وی در نقد و نقض همگنانش اشاره می‌کنند. از منظر این مصححان، این رساله‌ها در نقد مخالفین دانش شیمی و کیمیاگران، در زمینه‌های داروشناسی و خوراک درمانی، علوم طبیعی، فلسفه و حکمت، عرصۀ دانش الهیات و نقد روزگار، بازگویی نادانی برخی پزشکان ناآگاه و مردم ساده‌دل نوشته شده است.
ارجاع‌نویسی، درمان‌گر سنجش‌گرا، و کارآزمودگی بالای رازی در نبض‌شناسی عناوین دیگر مطالب مطرح شده در دیباچه است.
بخش دوم دیباچه «رسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا» به اهمیت و ارزشمندی موضوع دردمندها در گذر زمان تاریخ پزشکی و نگارش اوجاع المفاصل، نقرس‌‌نگاری و عرق‌النسانویسی از دیرباز تا روزگار رازی اختصاص یافته است.
مصححان در این بخش مطالبی درباره تاریخچۀ اوجاع المفاصل نویسی و تاریخچۀ نقرس‌نویسی را در کنار تاریخچه‌های اوجاع خاصره نویسی، عرق‌النسانویسی، و نگارش دربارۀ شکستگی استخوان‌ها و درمان دررفتگی‌های مفصلی در اختیار خوانندگان و علاقهمندان قرار داده‌اند.
۱۶۶ صفحۀ نخست این اثر به متن عربی اوجاع المفاصل و علاجها اختصاص دارد که در بیست و دو باب نگاشته شده است. خوانندگان در ادامه از صفحات ۱۶۷ تا ۳۳۳ به خوانش متن ترجمه شده به فارسی می‌پردازند. در فصل‌‌های این بخش، به داروهای مزاج‌های صفراوی، بلغمی و سوداوی، ضمادها، و داروهای مسهل اشاره شده است.
صفحات ۳۳۵ تا ۳۳۷ این اثر نیز دربردارندۀ مقالة فی النقرس است. ذاکر و جمشیدنژاد اول در این بخش باب‌های بیست‌گانه دربارۀ چیستی نقرس، انگیزه‌های پیدایش نقرس، چندگونگی نقرس در کنار چگونگی چاره‌سازی نقرسیان با خوراکی و آشامیدنی، چگونگی درمان نقرس با راندن خون، چگونگی گرمابه‌درمانی و برگشت‌ناپذیرسازی این بیماری و … را ترجمه کرده و در اختیار علاقهمندان متون پزشکی قرار داده‌اند.
نمایگان بخش پایانی کتاب «رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا» است. در این بخش کسان، بیماری و نشانه‌ها، جای‌ها و واژگان ویژه در کنار کتابنامه به مطالب ترجمه شده این اثر پایان می‌دهد.
مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب کتاب «رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا» با ترجمه و تصحیح دکتر محمدابراهیم ذاکر و دکتر غلامرضا جمشیدنژاداول را در سال جاری منتشر کرده است. این اثر با قیمت جلد شومیز به بهای ۷۹ هزار تومان و جلد سخت به قیمت ۹۹ هزار تومان منتشر و راهی بازار نشر شده است.
علاقهمندان به خرید نسخۀ الکترونیک کتاب «رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا» می‌توانند اینجا کلیک کنند.
علاقهمندان به تهیۀ نسخۀ چاپی کتاب نیز می‌توانند با واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، با شمارۀ 02166490612 داخلی 105، تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی