میراث مکتوب- «کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة» ترجمهٔ الذریعه الی مکارم الشریعۀ راغب اصفهانی (ق 5هجری) در علم اخلاق نظری و تهذیب نفس، با انشای ابن‌ظافِر شیرازی (قرن هشتم هجری) با مقدمه، تصحیح و تعلیقات غلامرضا شمسی در دو جلد از سوی موسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
کتاب «کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة» با هدف ترجمهٔ کتاب الذریعه إلی مکارم الشریعه، در روزگار حکمرانی شاه شجاع مظفری (۷۶۴ ق) به رشته تحریر درآمده است. مترجم با دقت در گزینش الفاظ و صنایع بدیعی، افزودن مقدمه و مؤخره‌ای مزّین به اقوال حکمای مشهور عرب و عجم و بهره جُستن از متون اخلاقی، فلسفی، دینی، ایرانشهری، عرفانی و تاریخی ایرانی و اسلامی، این کتاب را به مخزن گنج‌های ادبیات منظوم و منثور فارسی و عربی بدل ساخته است که به تناسب شیوهٔ پویای ترجمه، در حقیقت باید آن را ترجمه و تألیف محسوب کرد.
شمسی، به عنوان مصحح این اثر در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است، ضمن اشاره به اینکه کتاب «کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة» گنج‌هایی از دانش و حکمت را در بردارد، می‌نویسد: «تاریخ تألیف این کتاب، با توجه به ترقیمهٔ نسخهٔ کتابخانهٔ آیت‌الله العظمی مرعشی (مرع) سلطنتی(س)، جمادی‌الاولی هفتصد و شصت و چهار هجری قمری است. حجم این کتاب نیز در کامل‌ترین و قدیم‌ترین نسخه، یعنی نسخهٔ دانشگاه تهران، پانصد و سی و چهار صفحهٔ بیست و سه سطری است که با احتساب دو صفحهٔ مفقود آغاز و انتهای این نسخه، به پانصد و سی و شش صفحه می‌رسد».
وی در ادامه به چگونگی اطلاع از وجود نسخۀ کتاب حاضر نیز پرداخته و ادامه می‌دهد: «نخستین اطلاع ما از وجود چنین کتابی به مقالهٔ دانش‌پژوه بازمی‌‌گردد که در خلال مقاله‌ای در باب معرفی کتاب‌های تعلیم اخلاق، به وجود این کتاب اشاره کرده‌اند (دانش‌پژوه 271:1352) و چندین سال بعد، در مقدمهٔ ترجمهٔ محمد قزوینی از جاودان خرد، ضرورت انتشار این کتاب را متذکر گردیده‌اند. متأسفانه نشانی از این اثر ارزشمند در کتاب‌های تاریخی و تذکره‌ها یافت نشد و مترجم نیز در خلال متن کتاب خود را به روشنی معرفی نکرده است».
طبق نوشتۀ شمسی، کتاب حاضر مبتنی بر چهار بخش اصلی است. دیباچۀ مترجم در ۲۶ صفحه، ترجمۀ دیباچۀ راغب در هفت صفحه و فصول هفت‌گانۀ کتاب در ۶۸۳ صفحه و مؤخره‌ای با عنوان «خلخال» در ۸۰ صفحه ساختار اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد.
روش تصحیح کتاب «کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة»
مصحح اثر در ادامه مقدمه و دربارۀ روش تصحیح کتاب چنین می‌نویسد: «بررسی نسخ موجود از کنوز الودیعة نشان داد که نسخهٔ موجود در دانشگاه تهران از حیث قدمت و اصالت و کامل‌تر بودن متن تفاوت قابل توجهی با سایر نسخ دارد. به همین دلیل نسخهٔ مزبور به عنوان اساس کار قرار گرفت و جز در موارد ضروری، که اینک بیان می‌شود، تغییری در آن داده نشد. در تصحیح کتاب و تقابل نسخه‌ها از توسّل به حدس و ذوقِ صرف پرهیز شد و بیشتر به ضبط تسمه‌ها تکیه گردید. اگر در جایی از نسخه اساس ضبط کلمه یا کلماتی (از قبیل اسامی خاص، آیات، احادیث و امثال این موارد) را نادرست تشخیص دادیم، صورت صحیح آنها را حتی‌المقدور از روی مآخذ یا دیگر نسخه‌ها به ترتیب قدمت و اعتبار در متن آوردیم و ضبط نسخهٔ اساس را در پانویس ذکر نمودیم».
کتاب «کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة» دارای هفت فصل، ۳ نمط، تعلیقات و نمایه است. فصل نخست «در (بیان) احوال انسان و قوا و فضیلت و اخلاق او» نام دارد. این فصل شامل ۳۵ باب است. ابواب این فصل دربارۀ ماهیت انسان، تعاون و فضلیت‌های انسانی بحث می‌کند. همچنین منازعات هوی و هوس، اختلاف بین آدم در اخلاق، بیان فضایل توفیقی و نفسانی و نیز بیان عادت الهی در تهذیب اخلاق جمعی از جمله موضوعات مطرح شده در فصل نخست است.
در فصل دوم که «در (بیان) عقل و نطق و متعلّقات و اضداد آن» نام دارد، خوانندگان با چهل و چهار باب حول فضیلت عقل، انواع عقل، جلالت عقل، شرف علم و توابع عقل آشنا می‌شوند. بیان احوال انسان در افادات، در بیان خلاف میان بنی‌آدم در مذاهب و ادیان، در بیان غیبت و نمیمت، کلام مستقبح، مزاح و ضحک از جمله موضوعاتی است که می‌تواند برای علاقه‌مندان به آنها جذّاب باشد.
فصل پایانی کتاب کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة «در (بیان) آنچه متعلق به قوای شهوی باشد» نام دارد. پانزده باب این فصل دربرگیرندۀ موضوعاتی مانند حیا، همت، وفا و غدر، مشاورت، تواضع و کِبر است.
فصل‌های چهارم تا هفتم و نیز نمط‌ها و تعلیقات در جلد دوم اثر قرار دارند. «در (بیان) آنچه منوط و متعلق به قوای غضبی است» عنوان فصل چهارم است. دوازده باب در این فصل به غضب، صبر و انواع آن، شجاعت، فزع و جزع، مداوات غم و ازالت خوف، سرور و فرح و نیز تر و توبه، حلم و عفو اختصاص یافته است.
«در (بیان) عدالت و ظلم و محبّت و بغض» عنوان فصل پنجم است. سیزده باب از این فصل خوانندگان را با مفاهیم ترک عدالت، ظلم، ماهیت محبت و فضیلت صداقت آشنا می‌کند. در ادامه این کتاب و در فصل ششم، «در (بیان) آنچه تعلق به صناعات و مکاسب و انفاق و جود و بخل دارد»، با بیست و دو باب به مدح سعی و مذمّت کسل، مدح مال و مذمت آن، حرمان عاقل و انجاح جاهل پرداخته شده است.
فصل پایانی کتاب «کُنوزالوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة» «در ذکر اعمال» نام دارد. شش باب این فصل در تلاش است تا خوانندگان را با انواع افعال، انواع صناعات، افعال ارادی و غیرارادی آشنا کند.
«فی حِکم العرب»، «فی الحکماء الیونانیّه» و «فی حِکَم العجم» عناوین سه نمط آخر این کتاب است و نهایتاً کتاب با دعا بر خاندان اهل بیت پیامبراکرم (ص) و با این بیت شعر از سعدی پایان می‌پذیرد:
من سخن راست نوشتم که تو گرش راست نخوانی جرم لجلاج نباشد چو تو شطرنج ندانی
پس از آن تعلیقات این کتاب در صفحات 813 تا 956 ترتیب یافته است. بخش پایانی نیز مشتمل بر نمایه‌های آیات، احادیث، عبارات عربی، اصطلاحات، اعلام، اشعار فارسی و عربی، عبارات دعایی و واژگان و ترکیبات. سپس منابع کتاب آمده که در صفحۀ 1131 صورت اتمام پذیرفته است.
این کتاب 332 مین عنوان از سلسله منشورات مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب است که در دو جلد با بهای 221000 تومان با جلد سخت روانه بازار شده است.
علاقه‌مندان به خرید نسخۀ الکترونیک کتاب «کُنوز الوَدیعة مِن رموزِ الذّریعة» می‌توانند از طریق سایت منشورات میراث مکتوب (اینجا کلیک کنید) اقدام کنند.
علاقه‌مندان به تهیۀ نسخۀ چاپی کتاب نیز می‌توانند با واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با شمارۀ 66490612 داخلی 105 تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی