میراث مکتوب – سراج السّالكين برگزيده مثنوى معنوى مولانا جلال‌الدّين محمّد بلخى، عارف بلندآوازه سده هفتم، است كه به دست محمّد بن مرتضى بن شاه محمود، مشهور به علّامه ملّامحسن فيض كاشانى، حكيم و دانشمند دينى عصر صفوى و از پيشروان روش جمع بين اصول شريعت و طريقت و حكمت، فراهم آمده.
فيض كاشانى كه گرايشهاى عارفانه دارد و در دانش قرآن و حديث چيره‌دست است، اين كتاب را براى بهره‌مندى رهروان طريقت مرتب كرده و كوشيده در هر بخش از آن، ابيات متناسب با يك معنا را از جاى‌جاى مثنوى گردآورد و با عنوانى متّكى بر مصطلحات عرفانى و معانى حديثى و قرآنى سامان دهد.
«سراج السّالكين» از كارهاى روزگار جوانى فيض است.
سال تأليف «سراج السّالكين»، 1032ق، مطابق«غلب» در حساب ابجد است؛ چرا كه فيض در مقدّمه منظوم كتاب فرموده:
نورش افزون گشت بر هر منتخب شد ازآن، تاريخ تأليفش، «غلب»
كه در اين‌جا، «غلب»، هم تاريخ حروفى است و هم اشارتى به غلبه نور كتاب بر ديگر منتخبات مثنوى كه فيض در مصراع يكم گفته.
به تعبير استاد فروزان‌فر، «مثنوى، مانند ديگر كتب به ابواب و فصول قسمت نشده و از حيث نظم و ترتيب و… مانند كتاب آفرينش، نظمى به خود مخصوص دارد و تابع سنن و آيين‌هاى مصنّفان و مؤلّفان كتب عادى و معمولى نيست و ازاين‌رو، افكار فلسفى و اصول تصوّف و مبانى علوم اسلامى، در مثنوى پراكنده و متفرّق است و فى المثل ممكن است مطالبى به‌نحو اجمال در دفتر اوّل ذكر شود و تفصيل آن در دفتر ديگر و يا مواضع مختلف بيايد».
فيض، از اين دقيقه آگاه بوده و كوشيده در «سراج السّالكين»، برخى ابيات و موضوعات هم‌پيوند را- و لو از دفترهاى مختلف مثنوى- كنار هم بگذارد. ساخت «سراج» و توفيقى كه در كار، پديدار است، نشان‌گر احاطه فيض بر مثنوى است و اينكه شايد در جوانى، روزگارى دراز در كار خواندن و بازخواندن مثنوى كرده باشد.
گزينش فيض در سراج السّالكين استادانه است و نشان مى‌دهد وى آشنایى كامل با مثنوى معنوى، اين كتاب بزرگ تصوّف اسلامى ـ ايرانى، داشته است. از اين رو مى‌توان ادّعا كرد كه در اين گزيده، بهترين و پرمعناترين ابيات مثنوى گردآمده است.
ملامحسن فیض کاشانی، سراج السالکین (منتخب مثنوی معنوی)، به کوشش و پژوهش: جویا جهانبخش، تهران، میراث مکتوب، قطع: وزیری، بها با جلد شومیز: 500000 ریال، بها با جلد سخت: 600000 ریال، 1397.
