میراث مکتوب – متن حاضر فهرستی از نام ها و اصطلاحات در موسیقی ایرانی است که در هفت دستگاه و یک خاتمه مرتب شده اند. این نام ها و اصطلاحات بخش مهمی از دانش سنتی موسیقی ایرانی در دورۀ قاجار بود. ارزش متن آشکار خواهد شد اگر فهرست مفصل با همۀ روایت های دیگر ردیف موسیقی ایرانی که امروز در دست است، مقایسه شود.
در این مجال به چند ارزش برجستۀ این متن اشاره می شود:
نخست و از همه مهم تر این که در این کتاب روایتی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی ثبت شده که در عین ارتباط با سنت هفت دستگاه روایت شده از فرزندان آقا علی اکبر، تفاوت هایی اساسی با آن سنت دارد. مهم ترین تفاوت حضور دستگاه دوگاه در این روایت به جای دستگاه نوا در روایت فرزندان آقا علی اکبر است.
نظامی که از میرزا عبدالله روایت و تثبیت شده شامل هفت دستگاه شور، ماهور، سه گاه، چهارگاه، همایون، نوا، و راست پنجگاه، همراه شش آواز ابوعطا، دشتی، افشاری، بیات ترک، بیات کرد و بیات اصفهان است.
ارزش دیگر این متن ثبت اصطلاحات متعددی است که در فرهنگ شفاهی موسیقی ایران وجود داشته، اما بسیاری از آن ها پیش از مکتوب شدن از بین رفته اند. از جملۀ این اصطلاحات انواع مختلف تحریر است که در فهرست نام گوشه ها در روایت های امروز حذف شده اند.
اهمیت دیگر این کتاب ذکر نام نوازندگان مطرح دورۀ قاجار است. نویسنده از نوازندگان مطرح آن دوره از جمله میرزا عبدالله و میرزا حسین قلی نام برده و ابداع شور چپ کوک به میرزا عبدالله و ابداع ماهور در کوک در چهارگاه را به آقا حسین قلی خان نسبت داده است.
نکتۀ آخر فهرستی از قطعات موسیقی اروپایی است که در این متن آمده است. در بخش پایانی این متن «قوانین موسیقی خارجه با مجالس بال و رقص های گروپ متعلق به دول خارجه» گنجانده شده که فهرستی کم نظیر از قطعات موسیقی اروپایی شناخته شده یا استفاده شده در ایران در اواخر سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم میلادی است.
دربارۀ نویسنده
تاکنون هیچ متنی از دورۀ قاجار به دست نیامده که نویسندۀ آن خود حرفۀ نوازندگی داشته باشد. از خواندن متن حاضر نیز چنین برداشت می شود که نویسنده از اهل قلم علاقه مند و مطلع از موسیقی است. البته نوازنده حرفه ای نبودن نویسندۀ این متن در سبک گزارش دادن در سراسر کتاب نمود دارد و در بخش پایانی کتاب که دربارۀ اختراعات جدید است، بیشتر آشکار می شود.
میرزا شفیع، رسالۀ هفت دستگاه موسیقی ایرانی، پیشگفتار و تصحیح متن: محسن محمدی، تهران، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، ح + 38 + 91 پ + vi ، قطع: وزیری، بها با جلد شومیز: 250000 ریال، بها با جلد سخت: 350000 ریال، 1396.
علاقه مندان برای تهیۀ آثار ، منشورات و مجلات مرکز (آینه میراث، گزارش میراث و میراث علمی) می توانند با شمارۀ 66957889 و با دورنگار 66957889 واحد توزیع و فروش و یا با نشانی الکترونیکforooshemiras@gmail.com یا order@mirasmaktoob.ir تماس بگیرند