میراث مکتوب- دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، به مناسبت روز بزرگداشت نظامی گنجوی یادداشتی نگاشته که آن را در ادامه می‌خوانید.
همه عالم تن است و ایران دل نیست گوینده زین قیاس خجل (حکیم نظامی گنجوی)
به مناسبت 21 اسفندماه روز حکیم نظامی گنجه‌ای که خوشبختانه نقش اصلی در ثبت این روز در تقویم رسمی کشور داشته‌ایم، به طور اتفاقی به نامه‌ای برخوردم که سال 95 برای وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب صالحی امیری در مورد سؤالی که نمایندگان مجلس از ایشان کرده بودند، نوشته بودم. چون مناسبت با مبحث روز داشت و در آن نامی از حکیم نظامی برده شده بود، بخشهایی از این نامه را ذیلا تقدیم می کنم:
«… بازگشت به نامۀ شمارۀ 95/241563 مورّخ 11/11/95 در خصوص دغدغۀ نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و به تعبیر آنها مسئلۀ «ربایش فرهنگی حکیم نظامی گنجوی» توسط برخی دولت‌ها به استحضار می‌رساند، این موضوع سال‌هاست در محافل گوناگون مطرح است و بهتر است با احتیاط و روش سنجیده با این مسائل برخورد شود. آذربایجان تنها کشوری نیست که در مورد حکیم نظامی چنین ادعایی دارد، کشوردوست و همجوار ترکیه نیز به صرف این که مولانا پس از مهاجرت از بلخ به آناتولی، در قونیه فوت کرده و آنجا مدفون است، مدعی است مولانا اصالتاً ترک بوده و … آذربایجانی‌ها هم برای تقویت زیرساخت‌های هویتی خود، چاره‌ای جز تمسک به این مسائل ندارند که نظامی را ترک بخوانند، به‌گونه‌ای که پنج‌گنج نظامی گنجه‌ای (گنجوی) را که تماماً به فارسی است، به ترکی ترجمه کرده و با تحریف تاریخ و حتی کندن کاشی‌های بدنۀ آرامگاه آن حکیم بزرگ که به فارسی بوده، اشعار ترکی را جایگزین نموده و او را شاعری ترک‌زبان معرفی میکنند. طبعاً این اقدامات برای مصارف داخلی خودشان است و در محافل علمی دنیا اعتباری ندارد.
سازمان علمی فرهنگی یونسکو برای تقویت پیوندهای دوستی و فرهنگی بین کشورها اقدامات خوبی انجام داده است، از آن جمله، تشکیل کمیته حافظۀ جهانی است. با این کار هر کشوری می‌تواند اسناد معتبر فرهنگی خود اعم از سند، نسخۀ خطی، نقشه و آثار شنیداری دیداری را به ثبت ملی و ثبت جهانی برساند تا برای حفظ و نگهداری آنها بیشتر کوشش کند. بر کسی پوشیده نیست که حتی یک ورق از آثار نظامی گنجوی به ترکی نیست، جسمش آنجاست اما روح اندیشه‌هایش به بشریت تعلق دارد. … هر دانشمندی متعلق به سرزمینی است که به زبان مردمان آن سرزمین قلم زده و تألیف کرده و شعر سروده، نیز متعلق به کسانی است که زبان، شعر و اندیشه‌های او را می‌خوانند، می‌فهمند و بدان استناد میکنند و آن را چراغ راه زندگی قرار می‌دهند. جسم خاکی آنان برای گردشگران و سیاحان است و سود حاصل از آن متعلق به دولت‌مردان.
اما روش برخورد فرهنگی ایران در کمیته حافظۀ جهانی نمود تأثیرگذاری داشته است. پنج نسخۀ نفیس از پنج گنج نظامی در 4 خرداد 1390 برغم اعتراض نماینده آذربایجان در یونسکو به ثبت جهانی رسید. برای بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی، به پیشنهاد سعید شفیعیون، استاد دانشگاه اصفهان، با نامه‌نگاری و پیگیری مستمر شخص بنده به عنوان مدیر مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب نخست در شورای فرهنگ عمومی و نهایتاً در شهریور سال 95 در شورای عالی انقلاب فرهنگی،، روز 21 اسفند به نام حکیم نظامی گنجوی تصویب شد. یک بار حضوری و سپس در نامه‌های بعدی اصرار داشتیم که این روز با هیچ موازینی تناسب ندارد و همان روز ثبت جهانی پنج گنج یعنی 4 خرداد را ثبت کنند که متأسفانه مورد قبول واقع نشد.
همین روش را با ثبت نسخۀ معروف مسالک و ممالک استخری پیگیری کردیم. پرونده‌اش را تهیه و به امضای بزرگانی چون مرحومان دکتر گنجی، عنایت‌الله رضا، ایرج افشار، منوچهر ستوده و استاد صفی‌نژاد – که عمرش دراز باد – رساندم و در کمیتۀ حافظۀ جهانی نخست به ثبت ملی و سپس در کمیتۀ حافظۀ جهانی یونسکو به ثبت رسید.
به هر روی، مفاخر علمی و فرهنگی در دورۀ تمدن اسلامی متعلق به بشریت‌اند و ما افتخار داریم که اینان اغلب آثارشان را به فارسی نوشته‌اند و اگر از قرون 4 تا 8 به عربی نوشته‌اند از آن جهت بوده که زبان علمی آن دوران عربی بوده و دانشمندان ترجیح می‌دانند به زبان عربی کتب خود را بنویسند، بنابراین سخن برخی دانشمندان عرب باطل است که ابن سینا و ابوریحان و فارابی و خوارزمی و … را عرب می‌دانند و آثار آنها را تراث عربی برمی‌شمارند.
اما امسال به لطف خدا و برغم حضور کرونای عالمگیر، نوسانات کاغذ، قرنطینه و تعطیلی صحافی‌ها و… موفق شدیم با مشارکت مؤسسۀ فرهنگی حکیم نظامی در تبریز، چهار اثر نفیس هر یک حاوی آرایه‌های هنری، نگاره‌ها، تذهیب و خطوط خطاطان برجسته‌ای چون اظهر تبریزی و میرعلی هروی همراه با مقدمه‌هایی تحقیقی و تفسیری را به صورت چاپ محدود دیجیتال منتشر کنیم که نخستین تجربۀ موفق میراث مکتوب در نشر آثار نفیس هنری بود که البته این روش هرگز مقرون به صرفه نیست و جا دارد که به صورت افست در شمارگان هزار نسخه چاپ و منتشر شود و در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. ان شاءالله.
