میراث مکتوب- هشتادمین برنامۀ سه‌شنبه‌های علمی‌فرهنگی آستان قدس رضوی در گرامی‌داشت سالروز آزادی خرمشهر، به رونمایی از نسخۀ چاپ سربی «رسالۀ جهادیه» اختصاص یافت. این اثر، با 209 سال قدمت، قدیمی‌ترین کتاب چاپ سربی ایران است.
کارشناس بخش نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در مراسم رونمایی از کتاب چاپ سربی «رسالۀ جهادیه» که با حضور محدود کارشناسان این حوزه و هم‌زمان به صورت وبیناری برگزار شد، به معرفی این نسخه و ویژگی‌های ظاهری آن پرداخت.
فاطمه رضایی مکی با بیان اینکه «رسالۀ جهادیه» اثر قائم مقام فراهانی، نخستین کتاب چاپ سربی ایران است، تصریح کرد: این اثر در سال 1233 هجری قمری به دست محمدعلی آشتیانی به شیوه نوین در تبریز چاپ شد و لقب اولین کتاب فارسی چاپ شده در ایران را نیز به خود اختصاص داد و این درحالی است که 15 سال پس از آن در سال 1248، صنعت چاپ سنگی وارد ایران شد.
وی افزود: محتوای این کتاب، مجموعه‌ای از رساله جهاد فضلا و علما و فتاوای آنان علیه تهاجم روسیه به ایران است.
رضایی با بیان اینکه از این کتاب چهار نسخه در ایران مشاهده شده، توضیح داد: از این اثر یک نسخه در کتابخانۀ دانشگاه تهران، یک نسخه در کتابخانه ملی، یک نسخه در مدرسۀ فیضیۀ قم و یک نسخه در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی است که به شماره 42411 در مخزن نسخ خطی و چاپ‌سنگی آستان قدس رضوی نگهدای می‌شود.
این کارشناس نسخ خطی افزود: این رساله در 84 صفحه بر روی کاغذ نخودی رنگ ضخیم، در ابعاد 15×7/20 با جلد تیماج مشکی به چاپ رسیده و هر صفحه آن دارای 18 سطر است و جدول‌کشی آن نیز از نسخ خطی به این کتاب سرایت کرده است.
وی ادامه داد: این نسخه با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم، نحمدُ اللهَ الواحدَ القهارَ و نصلّیَ علی نبیّنا المختارِ و علی آله السادة ِالاخیار» آغاز شده است و به عبارت «و جعلها الله لکم الوسیلة الی دار کرامته و السلام» ختم شده است.
رضایی مکی با بیان اینکه کتاب با مرکب مشکی چاپ شده و عاری از هرگونه تصویر و آرایه است، تصریح کرد: فقط در برخی صفحه‌ها نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا نوشته شده است.
این کارشناس نسخ خطی، تأثیرپذیری از نسخ خطی و رسم‌الخط عربی را از ویژگی‌های کلی این رساله عنوان کرد و گفت: خط این کتاب نسخ است و مهم‌ترین ویژگی این نوع خط خوانایی، زیبایی، ساختار هندسی مناسب برای حروف‌چینی، تقسیم متعادل فضای مثبت و منفی و قابلیت سازگاری با حروف‌سازی متحرک فلزی است.
وی عدم توجه به ضخامت حروف، قرار گرفتن حروف و کلمات در خط فرضی و همچنین فاصله بیش از حد بین سطرها را از دیگر ویژگی‌های این کتاب برشمرد و خاطرنشان کرد: بسیاری از عناصر تزئینی و تصویری به دلیل هزینه چاپ و دشواری کار حذف شده است.
رضایی مکی در پایان از تجدید چاپ این اثر تاریخی در سال 1393 شمسی در مؤسسه بیاض قم خبر داد.