میراث مکتوب- درباره شاهنامه تاکنون تحقیقات وسیع و دامنه‌داری انجام شده که هر کدام توانسته فقط اندکی از راز اقیانوس‌وار این اثر شگرف حماسی را روشن کند؛ بنابراین نباید به این شاهکار حماسی جاویدان تنها به عنوان یک اثر ادبی ـ حماسی نگاه کرد؛ زیرا نخستین زمینه‌های شکل‌گیری هویت باستانی مردمان ایران را در خود فراهم کرده است و از این‌رو بازگوکننده تاریخ سیاسی پیش از اسلام ایران است. این کتاب به شیوه‌ای دانشورانه و کاربردی، جهان سیاسی، اندیشه سیاسی، عناصر ساختار حکومت، وظایف، نقش‌ها و کارکردها، روابط درونی و بیرونی حکومت‌های باستانی ایران، به‌ویژه ساسانیان را در زمینه علوم سیاسی بر پژوهشگران نمایان می‌کند.
از آنجا که تلاش برای کاربرد علوم انسانی از اولویت‌های پژوهشگران و ادبیات‌شناسان عصر کنونی است، بنابراین درک این ضرورت و شناخت جایگاه و اهمیت دیپلماسی در بهبود وضعیت و موقعیت کشورها بسیار مؤثر است. بر اساس نظریه‌های دانشمندان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بهره‌گیری از ابزار دیپلماسی از عناصر قدرتمند کارگزاران سیاسی کشورها به شمار می‌اید و از آن به عنوان اهرم سیاست خارجی در کنار سایر ابزارهای قدرت از جمله نیروی نظامی، فرهنگ و اقتصاد استفاده می‌شود. بر این اساس در این کتاب به بحث و بررسی روابط فرهنگی و آداب دیپلماسی در شاهنامه فردوسی پرداخته شده است.
از اواخر قرن هجدهم میلادی تاکنون تعاریف گوناگونی از اصطلاح دیپلماسی ارائه شده است؛ از جمله دیپلماسی به معنای مذاکره، به مفهوم بخشی از امور خارجی هر کشور، به معنای صفات و قریحه‌های ذاتی که به دیپلمات نسبت می‌دهند و در کل دیپلماسی روش و فن اداره روابط بین‌المللی یا تاکتیک‌های مورد استفاده و اجرای سیاست خارجی است. اگر سیاست خارجی راهبرد هر کشوری دانسته شود، دیپلماسی به مثابه تاکتیک اجرایی آن راهبرد یا ابزار اجرای سیاست خارجی است که توسط دیپلمات‌ها محقق می‌شود.
از آنجا که آیین حکومت‌داری و شهریاری برای رسیدن به جامعه‌ای آرمانی و انسانی از دیرباز در سرزمین کهن ما رونق بسزایی داشته است، شاهنامه به عنوان تاریخ منظوم شهریاری و اساس‌نامه کشورداری پیشینیان توانسته بسیاری از دستورالعمل‌های مملکت‌داری را از لابلای صفحات خود حفظ نماید. نویسنده در این کتاب کوشیده با تکیه بر موضوع «روابط فرهنگی و آداب دیپلماسی در شاهنامه» به طور کلی بررسی حکومت و عناصر ساختاری آن در شاهنامه، جهان سیاسی و روابط خارجی بپردازد و این موضوعات را به عناوین جزئی‌تر تقسیم کند.
انسان‌ها در طول تاریخ هنگام بروز کشمکش‌ها برای برقراری صلح و صفا از ابراز و وسایل ارتباطی بهره برده‌اند. بنا بر روایات تاریخی کهن‌ترین روابط منظم و مرتبی که از راه اعزام سفارت بیان شده مربوط به هشت قرن قبل از میلاد بین دولت‌های شمالی و مرکزی چین بوده است. روایات تاریخ‌نویسان دیگر مانند «فوکیدو» و «هرودوت» حکایت از آن دارد که بین ایران و یونان نیز به‌ویژه هنگام جنگ‌های پلوپونز مبادله سفیران تقریبا به طور منظم معمول بوده است.
ویژگی پادشاهان (نقش رهبری شاه در اداره کشور، حفظ استقلال کشور، فرماندهی سپاه و نظارت بر اداره جنگ‌ها، نوشتن فرمان‌ها، تنظیم‌کننده روابط خارجی و اختیار تام در توافق‌نامه‌ها و امضای صلح‌نامه، برقراری نظام تقسیمات کشوری و تعیین فرمانداران ایالات کشور، حفظ امنیت و آرامش، نظارت بر خراج و دریافت مالیات، بازدید از ایالات و سفر به آنها، از بین بردن آفت‌ها، بلایا و مبارزه با خشکسالی، گماردن یا برکناری مقام‌های مهم کشوری و لشکری، تقسیم غنایم، گزینش جانشین و …..)، بررسی آداب و روابط دیپلماسی ایران با سایر ملل از جمله توران، یونان، روم، چین، هند، مصر، یمن و …. افزون بر بررسی روابط فرهنگی دوجانبه به انواع دیگری از دیپلماسی از جمله ابزارهای سیاسی ـ دیپلماتیک، اقتصادی ـ تجاری و نظامی ـ امنیتی به عنوان ابزارهای تأمین منافع و اهداف سیاست خارجی ایرانیان در شاهنامه مورد توجه قرار گرفته است.
«دیپلماسی در شاهنامه؛ بررسی روابط بین‌الملل و آداب دیپلماسی در شاهنامه فردوسی» در چهار فصل تنظیم شده است. کلیات و تعاریف، فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی و روابط بین‌الملل در شاهنامه و آداب دیپلماسی در شاهنامه بخش‌های مختلف کتاب را دربردارد.
فصل اول کتاب کلیاتی درباره تعریف دیپلماسی و تغییر ماهیت سنتی آن و نقش دیپلماسی فرهنگی در روابط بین‌الملل و همچنین مفهوم کشور در ایران کهن را دربر می‌گیرد. فصل دوم این کتاب درباره فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی است که زیرشاخه‌هایی از قبیل بررسی فرهنگ و سیاست فرهنگی، دیپلماسی عمومی و تماس فرهنگی، نقش فرهنگ در سیاست خارجی و تأثیرگذاری هویتی و همچنین پیوند دین و سیاست در شاهنامه و نقش فره ایزدی در اندیشه سیاسی ایرانیان را شامل می‌شود. پرسش اصلی فصل دوم درباره این است که آیا روابط فرهنگی و آداب دیپلماسی در شاهنامه انعکاس یافته است؟
فصل سوم کتاب به بررسی دیپلماسی و روابط بین‌الملل در شاهنامه می‌پردازد. تعاملات و روابط بین ایران و سرزمین هند در آغاز این فصل قرار گرفته است. در بررسی بازتاب روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ایران و هند در شاهنامه فردوسی، می‌توان به این نتیجه دست یافت که در منطقه شبه‌قاره ظرفیت و توانایی‌های تعامل و ارتباط میان ایرانیان و هندیان وجود دارد و از دیپلماسی فرهنگی زبان فارسی با تکیه بر شاهنامه و اشتراکات حوزه تمدن ایران باستان و تمدن اسلامی به عنوان ریشه‌ها و بسترهای مهم تأثیرگذاری در روابط بین ایران و هند بهره برد.
فصل پایانی کتاب به مسئله آداب دیپلماسی در شاهنامه اختصاص یافته است که روش‌های انتخاب فرستادگان، وظایف آنان در هنگام مأموریت و مذاکره و آیین‌های تشریفات را دربر می‌گیرد. کارگزاران سیاسی ایران همواره در پی برقراری ارتباط با مردمان سایر سرزمین‌ها بوده‌اند، به همین دلیل پادشاهان و دیگر بزرگان ایرانی به دلیل اهمیت جایگاه سفارت نزد آنها، در اعزام و پذیرش فرستادگان نکات مهمی را مورد توجه قرار داده‌اند.
کتاب «دیپلماسی در شاهنامه؛ بررسی روابط بین‌الملل و آداب دیپلماسی در شاهنامه فردوسی» نوشته علی سهامی در 264 صفحه، شمارگان 1100 نسخه و بهای 35 هزار تومان از سوی انتشارات فصل پنجم منتشر شده است.
منبع: ایبنا