میراث مکتوب- کتاب «المختارات من الرسائل من انشاء الصدور و الافاضل» مجموعهای کهن است دربرگیرندۀ دو رسالۀ منثور، یکی فراقنامه و دیگری داستان پیل و چکاو، همراه با نصوص 479 نامه، مثال، منشور، حکم، محضر، فرمان، عهدنامه، صیغ عقود و نمونههای ترسلی در موضوعات مختلف از سدههای ششم و هفتم هجری است.
اسنادی که در این مجموعه آمده است هم برای بررسیهای مربوط به جغرافیای تاریخی قلمرو عراق عجم، اصفهان و حوالی آن مفید است، هم زوایای تاریکی از تاریخ آن روزگار را روشن میسازد.
این مجموعه، که به مناسبت فوائد تاریخی و ادبی هر یک از اجزای آن، پیشتر، یک بار به صورت عکسی از روی نسخۀ خطی متعلق به کتابخانه وزیری یزد، در سلسلۀ انتشارات انجمن آثار ملی به چاپ رسیده بود هم اکنون به کوشش غلامرضا طاهر و مرحوم ایرج افشار، با بهرهوری از سه فهرست مریم میرشمسی توسط بنیاد موقوفات افشار به چاپ رسیده است.
فراقنامه رسالهای بی نام و نشان از مؤلفی مجهول است. این نوشته از فاضلی است که بنا به مسطورات مندرج در خطبه (اگر به قصد قصهپردازی و انشاسازی نبوده باشد) سفرهایی به جانب خراسان و عراق و مصر و یمن و روم کرده و چون به شروان رسیده بوده است بیماری وبا موجب مرگ همدمش و باعث نگارش این رساله میشود. نویسنده در این رساله مقداری اشعار لطیف و خوب قدیمی را ـ بی آنکه نام سرایندگانشان را ذکر کرده باشد ـ آورده است.
بخش دوم کتاب، منشئات و ترسلات، شامل 479 بخش است که مؤلف آنها را بیشتر از لحاظ ارائۀ نمونه در طرز نگارش منشئات، از نویسندگان دیوانی و محضری و شرعی و عرفی برگرفته است.
این نوشتهها به انشاء بیش از 30 تن است که اسامی مشهورترین و مهمترین این افراد به ترتیب الفبا، عبارت است از:
امام الدین قاضی، تاج الدین طرقی، جمال الدین مسعود خجندی، حمیدالدین بلخی، رشیدالدین وطواط، رفیع الدین لبنانی، رکن الدین خویی (قاضی خوی)، رکن الدین صاعد خجندی، سراج الدین قزوینی، شرف الدین (قاضی)، شرف الدین بن بندار، شمس الدین بزغش، شهاب الدین کوشیدی، صدرالدین عبداللطیف خجندی، ضیاء الدین بن ناجیه، ظهیرالدین بسطامی، ظهیرالدین کرجی مستوفی (مذکور در تاریخ الوزراء قمی)، عثمان بن بزغش (شاید پسر شمس الدین بزغش باشد)، عزالدین تمیم بن ناجیه، عضدالدین بن کمال، عمادالدین (رئیس خوی)، عمادالدین بن شرف، عمادالدین بن عبدالرحیم، فخرالدین محمد قسام (مذکور در تاریخ الوزراء قمی)، قوام الدین بن کمال الاسلام (شاید خجندی)، کریم الدین طوسی، کمال الاسلام خجندی، کمال الدین کوشیدی، مجدالدین عمر بن حسن، معین الدین مسعود ماشاده، مؤیدالدین محمد قزوینی، نجم الدین ابوالمعمر، نظام الدین بروجردی.
بخش سوم این کتاب به داستان پیل و چکاو و مقدمه علی بن شاه که در بعضی از نسخههای متأخر کلیله و دمنه آمده است، اختصاص دارد.
این کتاب را خانم مریم میرشمسی نیز، به راهنمایی دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، به عنوان پایاننامه دورۀ کارشناسی ارشد تصحیح کردهاند و فهرستهای مورد استفاده این کتاب محصول پژوهش ایشان است.
چاپ دوم مجموعۀ «المختارات من الرسائل من انشاء الصدور و الافاضل» به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار، توسط بنیاد موقوفات افشار، در 658 صفحه، در قطع وزیری و با قیمت 120 هزار تومان، منتشر شده است.