میراث مکتوب- «منشآت اسفزاری» تألیف معین‌الدین محمد زوجی اسفزاری (سده ۹-۱۰ق) با تحقیق و تصحیح دکتر سید امیر جهادی حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه باهنر کرمان از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شد.
حسینی، مصحح کتاب «منشآت اسفزاری» در پیشگفتاری که بر این اثر نگاشته، فن تصحیح آثار خطی را از فنون مهم و ارزشمند در حوزۀ تاریخ و ادبیات هر ملتی دانسته و نوشته است: «یکی از حوزه‌های کمتر بررسی شده در زمینۀ تصحیح، حوزۀ آثار ترسّل و انشاست؛ آثاری که در زمینۀ عملی و نظری به فن کتابت و دبیری – که از مشاغل مهم دیوانی بوده است -پرداخته‌اند. از نسخ کمتر شناخته شده و در عین حال بسیار ارزشمند از بابت تاریخی و ادبی، مجموعۀ منشآت اسفزاری است که در قرن نهم قمری تصنیف شده و تا کنون به زیور تصحیح و طبع آراسته نشده است».
مصحح این اثر در بخش دیگری به معرفی نویسندۀ آن و «ترسّل اسفزاری» پرداخته است. وی با اشاره به اینکه اسفزاری یکی از معاریف دورۀ تیموری است بیان کرده است که در آثار معاصران اسفزاری نیز اطلاعات چندانی راجع به زندگی و احوال وی نیامده است. البته این امر شاید به علت روابط سیاسی و اجتماعی نویسنده با برخی از جریان‌های قدرت در زمان سلطان حسین بایقرا باشد که باعث نادیده گرفته شدن شرح احوال وی شده است و یا آن که اگر اطلاعاتی هم بوده به سبب مرور زمان، دستخوش نابودی و تحریف شده است.
حسینی با استناد و اتکا به منابع تاریخی و ادبی دورۀ تیموریان و منابع متأخر مانند تذکره‌ها و تاریخ ادبیات‌ها، شرح احوال نسبتا کامل و دقیقی از معین‌الدین اسفزاری به دست خوانندگان داده است. وی ابتدا به منابع تاریخی و ادبی هم‌عصر یا نزدیک به روزگار مؤلف، پرداخته و آنچه از مطالب مرتبط که در تضاعیف این آثار آمده است، بیان کرده است.
«حبیب السیر فی اخبار افراد بشر»، «تذکره مجالس النفایس»،«تذکره عرفات العاشقین و عرصات العارفین»، «خلاصة الاخبار فی بیان احوال الاخیار» و «نامه نامی» از جمله این تضاعیف است.
مصحح کتاب «منشآت اسفزاری» در بیان شرح احوال نویسندۀ این کتاب ابتدا به شرح نام وی، سپس اجزای نام وی و در ادامه زمان و محل تولد و همچنین گرایشات عرفانی و مذهب وی اشاره کرده است.
حسینی در ادامۀ مقدمه به سبک نثر اثر نیز نگاهی کرده است و اعتقاد دارد که ادوارد برا‌ون در تاریخ ادبیات فارسی دربارۀ سبک نثر کتاب حاضر می‌نویسد: «برخلاف منشآت آن عصر، این را نثری است روان و ساده و از تسجیعات متکلفانه معمول وقت عاری».
این عضو هیئت علمی دانشگاه باهنر کرمان سلطان حسین بایقرا، خواجه مجدالدین محمد، خواجه قوام‌الدین نظام‌الملک خوافی، معین‌الدین محمد فراهی، میرخواند صاحب تاریخ جامع «روضة الصفا» و نیز کمال‌الدین حسین خوارزمی در کنار خواجه شهاب‌الدین عبدالله مروارید بیانی کرمانی را از جمله معاصران معین‌الدین محمد زوجی اسفزاری دانسته است.
کتاب «منشآت اسفزاری» با دیباچه و مقدمه الکتاب آغاز می‌شود و در ادامه فصل اول و دوم در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد. کتاب حاضر حاصل چهار منشأ و یک خاتمه است. منشأ اول «در احکام و مناشیر» نام دارد که در آن منشورات حکومتی بررسی شده است. «در مکتوبات متنوعه» عنوان منشأ دوم است که در آن مکتوبات گوناگون تدوین شده است. منشأ سوم و چهارم به ترتیب «در جواب مکاتیب» و «در مقدمات و رقاع» نام دارد. در بخش خاتمۀ این اثر بعضی لطایف گفتار و بدایع اشعار آمده است. تعلیمات، فارس، فهرست آیات قرآنی، احادیث، ابیات عربی، ابیات فارسی، فهرست مصاریع عربی، فهرست مصاریع فارسی، فهرست امثال عربی، فارسی، فهرست اشخاص و اماکن و همچنین فهرست واژه‌های دشوار و فهرست منابع عناوین پایانی کتاب «منشآت اسفزاری» میباشد.
این اثر از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در ۵۷۲ صفحه به چاپ رسیده است. علاقه‌مندان می‌توانند با پرداخت پنجاه هزار تومان این کتاب را تهیه کنند.
مریم مرادخانی