میراث مکتوب- محمد طاهری خسروشاهی، در نخستین نشست عاشورایی نویسندگان آذربایجان که با حضور جمعی از اهالی قلم و هنرمندان در بنیاد فرهنگی و هنری طوبی برگزار شد، طی سخنانی به بررسی تحلیلی ادوار تاریخی مقتل‌نویسی برای حضرت سیدالشهداء (ع) پرداخت.
وی ابتدا با اشاره به آغاز مقتل‌نویسی در تاریخ اظهار کرد: سیر پژوهشی مقتلنگاری به چهار دورۀ برجسته تقسیم می‌شود. نخستین دورۀ مقتل‌نویسی مربوط به روایات شفاهی حادثۀ عاشوراست که عمدتاً از طرف امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) و نیز برخی از افرادی که در لشکر یزید بودند،آغاز شده است.
به گفته طاهری خسروشاهی، دومین دورۀ مهم مقتل‌نویسی، مربوط به شروع کتابت حوادث روز عاشورا و اتفاقاتی است که قبل و بعد از این جریان مهم روی داده است. این دورۀ تاریخی از اواسط قرن دوم شروع می‌شود و حدوداً در اواخر سدۀ هفتم و با نگارش کتاب مهم لهوف سیدبن طاووس پایان می‌یابد.
وی افزود: ظاهراً شخصی به نام جابر جعفی، از شاگردان و یاران مورد اعتماد امام صادق(ع)، برای نخستین بار به جمع‌آوری روایات شفاهی شاهدان حادثه پرداخت و با نگارش کتابی به نام مقتل الحسین، نخستین کتاب در حوزۀ مقتلنگاری را تألیف کرد که البته این کتاب در طول تاریخ از بین رفته و متأسفانه به محتوای آن دسترس نداریم.
این پژوهشگر دانشگاه تبریز در ادامه افزود: از قرن دوم هجری بدین سو، به همت افرادی چون اصبغ بن نباته، ابی‌مخنف، شیخ صدوق، شیخ طوسی و دیگران، جریان مقتل‌نویسی برای حضرت سیدالشهدا، تا پایان قرن هفتم هجری ادامه می‌یابد.
به گفتۀ وی، سندیت و استفاده از منابع معتبر، مهمترین ویژگی مقتل‌نویسی این دوره بوده است.
طاهری خسروشاهی با اشاره به ویژگی‌های دوره سوم مقتل‌نویسی در جهان اسلام گفت: از قرن هشتم تا یازدهم هجری، مقتل‌نویسی و کتابت تاریخ حادثۀ عاشورا، بنا به تحولات اجتماعی، فکری و عقیدتی، به ویژه در جغرافیای فکری و سیاسی ایران، دچار افول شده است.
این پژوهشگر، با تبیین مختصات تاریخی دورۀ چهارم مقتلنگاری ادامه داد: جریان مقتل‌نویسی، از عصر صفوی دوباره جان گرفت و در دوران قاجار به اوج خود رسید.
طاهری خسروشاهی با اشاره به ویژگی‌های دورۀ چهارم مقتل‌نویسی به ویژه در دوران قاجار یادآور شد: مهمترین ویژگی مقتل‌نویسی این دوره، افزوده شدن خرافات و ورود روایات جعلی به محتوای مقاتل است.
وی در تشریح دلایل ورود خرافات به محتوای مقاتل گفت: دور شدن از زمان حادثۀ عاشورا، عدم مراجعۀ نویسندگان قاجار به منابع کهن و اصیل، ورود نویسندگان سطحی و دست‌چندم به جریان تألیف کتاب‌های مقتل به دلیل توجه مردم و اقبال حکومت، و نیز تمایل مقتل‌نگاران به استفاده از صناعات لفظی و آرایش‌های کلامی و شگردهای ادبی، مقتل‌های دورۀ قاجار را به منابعی نامعتبر و غیرقابل اعتماد تبدیل کرده است.
وی افزود: بنابراین ورود جامعۀ علمی و مراکز دانشگاهی کشور، به حوزۀ تصحیح و بازبینی برخی از مقاتل تاریخی این دوره، به منظور انتشار منقّح و پاکیزه این آثار ضرورت دارد.
به گفتۀ طاهری خسروشاهی، یکی از اقدامات راهبردی در خصوص تصحیح و چاپ منقّح کتب مقتل، انتخاب نسخ خطی این کتاب‌ها به عنوان پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی در دورۀ کارشناسی ارشد و به ویژه دورۀ دکتری است.
این پژوهشگر دانشگاه تبریز، کتاب مهم «قَمقام زَخار و صَمصام بتار» را یکی از آثار استثنایی تألیف شده در دورۀ قاجار دانست که توسط فرهاد میرزا معتمدالدوله، پسر عباس میرزا و به احتمال زیاد در تبریز و در سال ۱۳۰۳ قمری به زبان فارسی نوشته شده و نویسنده از منابع معتبر بهره گرفته است.
طاهری خسروشاهی عصر معاصر را دورۀ بازنگری در محتوای حقیقی پیام عاشورا دانست و اظهار کرد: در این عصر، ویژگی عمدۀ آثاری که در خصوص حادثۀ کربلا نوشته می‌شوند، برجسته‌سازی عنصر ظلم‌ستیزی و پررنگ کردن جنبۀ سیاسی حرکت امام حسین(ع) است که متأسفانه در کتاب‌های ادوار قبل، نادیده گرفته شده بود.
وی در پایان این نشست که با حضور جمعی از نویسندگان و اهل قلم آذربایجان در بنیاد مطبوعاتی، فرهنگی و هنری طوبی برگزار شد، به خوانش بخش‌هایی از کتاب «دمع السجوم» اثر مرحوم آیت‌الله میرزا ابوالحسن آقا شعرانی؛ از فیلسوفان معاصر پرداخت که با نثری روان و دلنشین، در خصوص مقتل حضرت امام حسین(ع) تألیف شده است.