میراث مکتوب- شاه پیر محمّد لَکنوی (1027- 1085 هجری) از عارفانِ نامدار سلسله چشتیه در قرنِ یازدهم هجری است. وی در مَندیاهو از توابعِ اَتاوان در منطقه جونپور (امروزه در ایالتِ اُتَّرپَرَدیش، هندوستان) به دنیا آمد. شجره نسبِ وی با سی و یک پُشت به حضرت علی(ع) می‌رسد. وی در 1049 هجری مانک‌پور با شاه عبدالله سیّاح (درگذشت: 1115 هجری) ملاقات کرد؛ مرید او شد و از وی علومِ عقلی و نقلی را فرا گرفت. به لَکنو و دهلی هم برایِ تحصیلِ علم رفت. از استادانِ دیگرِ وی: عبدالقادر قاضی لکنو، مولوی محمّد فتح‌الله قنّوجی، آخوند حیدر. از مریدانِ پیر محمّد لکنوی می توان به: میر محمّد شفیع دهلوی(درگذشت: 1109 هجری)، شاه پیر نظر، شیخ عطاءالله، شیخ غلام نقشبند و شاه محمّد آفاق بیهاری اشاره کرد.
برخی از آثارِ پیر محمّد لَکنوی: «سراج الحکمت»؛ «حاشیه شرحِ هدایه صدر شیرازی»؛ «حاشیه هدایه الفقه»؛ «منازلِاربع»؛ «ترتیب‌الصّلوه»؛ «مصالح‌الطالبین»؛ «خلاصه النفخات»؛ «برهان العاشقین»؛ «مکتوبات عرفانی».
دکتر سیّد محمّد اسد علی خورشید – استادِ گروهِ فارسیِ دانشگاهِ اسلامی عَلیگَر- این مکتوبات را تصحیح کرده با مقدّمه مبسوط و ترجمه به زبانِ اردو به چاپ رسانده است. عنوان‌هایِ مقدّمه عبارتند از:
– مکتوباتِ عارفان در فارسی و شبه قارّه: «فضایل الانام من رسائل حجة الاسلام» (از: محمّد غزالی)؛ «مکاتیبِ احمد غزالی»؛ «مکاتیبِ سنایی»، «مکتوباتِ عین القضاة همدانی»؛ «مکتوباتِ سیدنا شیخ عبدالقادر جیلانی»؛ «مکتوباتِ معین‌الدّین سجزی»؛ «مکتوباتِ جلال‌الدّین رومی»؛ «مکتوباتِ شیخ بوعلی شاه قلندر»؛ «مکتوباتِ شیخ شرف‌الدّین احمد بن یحیی مَنیَری»؛ «مقرّرنامه» (از: مخدوم جلال‌الدّین جهانیان جهان گشت)؛ «مکتوباتِ امیریه» (از: سید علی همدانی)؛ «گلزارِ ابرار» (نورالدّین نور قطب عالم پَندوی)؛ «مکتوباتِ گیسودراز»؛ «مکتوباتِ اشرفی» (سید اشرف جهانگیر سمنانی)؛ «مکتوباتِ خواجه احرار»؛ «مکتوباتِ شیخ عبدالقدّوس گَنگوهی»؛ «مکتوباتِ خواجه باقی بالله»؛ «مکتوباتِ امام ربّانی»؛ «مکتوباتِ عبدالحق محدّث دهلوی»؛ «مکتوباتِ شیخ محمّد معصوم».
– احوال و آثارِ حضرت پیر محمّد شاه: تاریخ و محلِ تولّد؛ شجره نسب نیاکانِ او؛ مروری بر زندگی؛ تحصیل و اکتسابِ علمی؛ ملاقات با شیخ عبدالله سیّاح؛ تاریخ و محلِ درگذشت؛ امتیاز و فضیلتِ علمیِ آثارِ او؛ ذوق و قریحه شعری؛ منهجِ عرفان و طریقت؛ شجره طریقت (پیرانِ چشت؛ پیرانِ قادریه؛ پیرانِ سهروردیه)؛ شاه پیر محمّد لَکنوی در تذکره‌ها و آثارِ دیگران (معارج الولایت– تالیف: عبداالله خویشگی قصوری؛ اخبار الاولیا من لسان الاصفیا– تالیف: عبدالله خویشگی قصوری؛ فرحت‌النّاظرین – تالیف: محمّد اسلم بن محمّد حفیظ پَسروری انصاری؛ تذکره بحر زخّار– تالیف: وجیه‌الدّین اشرف؛ تذکره خزینه الاصفیا– تالیف: غلام سَروَر؛ تذکره علمایِ هند ملقّب به تحفه الفضلا فی تراجم الکملاء– تالیف: رحمان علی؛ نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر– تالیف: عبدالحی بن فخرالدین؛ تاریخِ سلاطینِ شرقی و صوفیه جونپور– به زبانِ اردو-تالیف: سیّد اقبال احمد جونپوری.
– احوالِ حضرتِ شاه عبدالله سیّاح- مرشدِ وی.
– تحلیل و بررسیِ مکتوباتِ شاه پیر محمّد لَکنوی: شاملِ 19 نامه‌هایِ عرفانی است که یکی از مریدانش ابوالمکارم گردآوری کرده است:
4 نامه به نامِ میر سیّد محمّد شفیع (درگذشت: 1109 هجری): مکتوب اوّل درباره موضوعِ وحدت‌الوجود و تعیّناتِ تخلیقِ کائناتِ سخن. / مکتوبِ دوّم درباره اینکه اهمال و تهاون از واجب و ممکن الوجود در نظر سالکین طریقیت، مرغوب نیست و سالک نباید تنبلی و غفلت ورزد/ مکتوبِ سوّم درباره فضیلتِ انسانی و اقسامِ توکّل و ترک و تجرید / مکتوبِ چهارم درباره عشق.
2 نامه به نامِ میر سیّد فتح محمّد: مکتوبِ پنجم درباره ترک و تجرید و تحیّر و حیرت راهِ سلوک/ مکتوبِ ششم درباره سیر الی الله و اقسامِ سفرِ باطنی و نکوهشِ غفلت.
4 نامه به نامِ شاه محمّد دولت (درگذشت: 1084 هجری): مکتوبِ هفتم درباره انقطاع، ترک، فنا و بقا بالله، لطافت و انجلایِ قلب و باطن/ مکتوبِ هشتم درباره طهارت و اقسامِ آن و نمازِ ظاهری و باطنی/ مکتوبِ نهم درباره استقامت و مطلوب و مقصودِ انسانی/ مکتوبِ دهم درباره درجاتِ هجر و وصول و سلوک.
1 نامه به نامِ شیخ عبدالدّائم. مکتوبِ یازدهم درباره اقسامِ ترکِ دنیا، قناعت و خواب.
2 نامه به نامِ شیخ نور محمّد. مکتوبِ دوازدهم درباره اقسامِ اهلِ باطن، جزیئاتِ مشاهده و دعوتِ رجال‌الغیب/ مکتوبِ سیزدهم درباره تجلّی و بروزِ عشق.
1 نامه به نامِ شیخ معظّم. مکتوبِ چهاردهم درباره نسبت عالم با حق تعالی، کیفیتِ توحید، قولِ ابن عربی، حقیقتِ محمّدی، اقسامِ مرگ و حیات و جهاد و مخالفتِ نفس.
2 نامه به نامِ میان شاه نور محمّد. مکتوبِ پانزدهم درباره مفهوم لطیف و نکته دقیق در تفاوتِ تحیّر خواص و عوام/ مکتوبِ شانزدهم درباره معنیِ عینیّت و غیریت و اقسامِ حکمت و علم و عمل.
1 نامه به نامِ شیخ محمّد زمان. مکتوبِ هفدهم درباره اقسامِ شریعت، طریقت، ذکر، فقر، معرفت و حقیقت.
1 نامه به نامِ شیخ ابوالمکارم (گردآورنده نامه‌ها). مکتوبِ هجدهم درباره حدوث و قدوم دنیا و تفاوتِ بینِ انسان‌ها با وجودِ مماثلتِ تخلیق.
1 نامه به نامِ شیخ محمّد مَنیف. مکتوبِ نوزدهم درباره فضیلتِ علمِ شریعت، طریقت، ضرورتِ شیخ و مرشد، تفضیلِ تفکّر و تحیّر و اقسامِ تحیّر.
– شیوه و سبکِ نگارش؛ درباره گردآوریِ مکتوبات. از خصوصیاتِ بارزِ نامه‌ها، استفاده از اشعارِ شاعرانی فارسی است. مانندِ: عطّار، سنایی، ابوسعیدابوالخیر، نظامی، سعدی، حافظ، جامی، ظهیر فاریابی، مسعود بک، نخشبی و غیره.
– نسخه‌هایِ خطّیِ مکتوباتِ شاه پیر محمّد: نسخه کتاب‌خانه مولانا آزاد در دانشگاهِ اسلامیِ عَلیگَر (نسخه کامل، نسخه اساس قرار داده شده است)؛ نسخه کتاب‌خانه رضا در رامپور (نسخه کامل)؛ نسخه کتاب‌خانه ندوه العلما در لَکنو (گزیده‌ای از مکتوبات است).
مشخصّاتِ کتاب:
«مکتوباتِ شاه پیر محمّد لَکنوی» متنِ فارسی با ترجمه به زبانِ اردو، گردآورنده: شیخ ابوالمکارم، تصحیح و تدوین: سیّد محمّد اسد علی خورشید، ناشر: مرکزِ تحقیقاتِ فارسی، دانشگاهِ اسلامی عَلیگَر، شهرِ عَلیگَر، هندوستان، سالِ چاپ: 2018.
منبع: پایگاه نسخ خطی