میراث مکتوب- فردوسی در اوایل پادشاهی ضحاك چهار بیت در بیان بی‌رسمی هوس‌آلود او سروده
پس آیین ضحاك وارونه‌خوی چنان بُد که چون می‌بدیش آرزوی
ز مردان جنگی یکی خواستی بکُشتی/به گُشنی/به کُشتی که با دیو برخاستی
کجا نامور دختری خوب روی به پرده اندرون پاک بی گفت و گوی
پرستنده کردیش در پیش خویش نه رسم کیی بُد نه آیین کیش
دشواری اصلی این قطعه در ضبط، قرائت و معنای مصراع دوم بیت دوم و سپس ارتباط یا استقلال معنایی دو بیت آغازین و دو بیت پایانی است. در نسخه‌های شاهنامه ده ضبط مختلف برای مصراع دوم بیت دوم دیده می‌شود و شارحان و محققان هم ده معنا برای آن پیشنهاد کرده‌اند. نگارنده با نقد ضبط‌ها، خوانش‌ها و معانی گوناگون و بر پایه دلایل و قراینی مانند نگاشته «بکشتی» در بیشتر دست‌نویس‌ها، بودن مصراعی مشابه به لحاظ نحوی و معنایی در جای دیگر شاهنامه، توجه به دریافت سنتی بعضی کاتبان و خوانندگان شاهنامه از طریق نسخه‌بدل‌های این ابیات، توضیح گزارشی در بندهش و… ضبط و قرائت «به کشتی که با دیو برخاستی» را محتمل‌تر می‌داند و برای هر چهار بیت به صورت پیوسته (موقوف المعانی) این تفسیر را پیشنهاد می‌کند که ضحاك به هنگام برانگیخته شدن شهوتش دختری خوب‌روی و پاک‌دامن را در اختیار مردی جنگجو و دیوافکن می‌نهاد تا در برابر نگاه او با آن دختر نزدیکی کند و منظور فردوسی از «آیین ضحاك وارونه‌خوی» احتمالاً همین کار ناشایست است.
آنچه خواندید چکیده مقاله «بکُشتی، به گُشنی یا به گُشتی؟» نوشته سجاد آیدنلو، دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور ارومیه است که در مجله زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 71، شماره 238، پاییز و زمستان 1397 به چاپ رسیده است.
متن کامل این مقاله را می‌توانید در اینجا ببینید!