میراث مکتوب – هفتۀ گذشته جامعه ادبی و فرهنگی ایران در سوگ استاد محسن ابوالقاسمی، رئیس سابق گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و استاد بازنشستۀ این دانشگاه نشست.
همسر دکتر محسن ابوالقاسمی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، علت درگذشت این چهرۀ ادبی ایران را ابتلا به آمبولی پا بر اثر حادثه عنوان کرد.
دکتر محسن ابوالقاسمی؛ استاد زبانهای ایران باستان و فارسی کهن
محسن ابوالقاسمی، درسال ۱۳۱۵ در ملایر به دنیا آمد و پس از پایان تحصیلات ابتدایی به تهران مهاجرت و در دبیرستان دارالفنون دیپلم ادبی اخذ کرد.
او در سال ۱۳۳۷ لیسانس ادبیات فارسی را اخذ و در سال ۱۳۴۳ از دانشگاه‌های انگلیس درجه کارشناسی ارشد را دریافت کرد و به ایران بازگشت و موفق به کسب مدرک دکترای زبانهای باستانی ایران از دانشگاه تهران شد.
ابوالقاسمی در سال ۱۳۴۴ در گروه تازه‌تاسیس زبان‌شناسی و زبانهای باستانی در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و تا سال ۱۳۸۱ که بازنشسته شد، استاد این دانشگاه باقی ماند، در سال ۱۳۶۹ به استخدام نیمه‌وقت دانشگاه آزاد درآمد و در سال‌های پایانی عمر در این دانشگاه تدریس کرد.
همچنین محسن ابوالقاسمی پس از تاسیس پژوهشکدۀ فرهنگ ایران به ریاست پرویز ناتل خانلری تا سال ۱۳۵۸ مدیریت این مجموعه را برعهده داشت و در فاصلۀ سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۶۰ سرپرست این پژوهشکده بود تا اینکه این پژوهشکده و چند موسسه آموزش عالی در یکدیگر ادغام شدند و دانشگاه علامه طباطایی را تشکیل دادند.
وی در طول چند سال گذشته، همچنان به عنوان استاد مدعو پژوهشگاه علوم انسانی به تدریس ادامه می‌داد.
محسن ابوالقاسمی یکم دی‌ماه ۱۳۹۵ در مراسم شب بخارا با عنوان «شب محسن ابوالقاسمی» سرگذشت خود را این‌طور توصیف کرده بود: «۸۰ سال پیش در ملایر به دنیا آمدم. در همان‌جا به مدرسه رفتم و تصدیق شش ابتدایی گرفتم. همراه خانواده به تهران آمدم و در دبیرستان علامه درس خواندم تا پنجم متوسطه که دیپلم ناقص از آن دبیرستان گرفتم و در دبیرستان دارالفنون ششم ادبی گرفتم و وارد دانشکدۀ ادبیات شدم. در سال ۱۳۳۷ لیسانس ادبیات فارسی گرفتم و در سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۰ درس‌های دورۀ دکتری را خواندم. در سال ۱۳۴۰ به لندن رفتم و در سال ۱۳۴۳ از آن‌جا درجه .M.A گرفتم و به ایران بازگشتم و برای گرفتن دکتری ثبت‌نام کردم در دانشگاه تهران. درجه .M.A در زبانهای باستانی ایران گرفتم. در این‌جا در سال ۱۳۴۴ در گروه تازه‌تأسیس زبان‌شناسی و زبانهای باستانی به تدریس پرداختم تا سال ۱۳۸۱ که بازنشسته شدم. همچنین در سال ۱۳۶۹ به استخدام نیمه‌وقت دانشگاه آزاد درآمدم که تاکنون ادامه دارد.»
دکتر ژاله آموزگار، به عنوان سخنران «شب محسن ابوالقاسمی» در مراسم شب بخارا می‌گوید:
«گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران که محل خدمت من و دکتر ابوالقاسمی بود در کارنامه خود اوراق زرینی دارد و مادر همه گروههای بعدی این رشته به شمار می‌آید. من به عنوان یکی از اعضاء فعال این گروه، می‌توانم سرم را بالا بگیرم و با افتخار به این نکته اشاره کنم که تک‌تک دانشمندان و پژوهشگران ارزنده‌ای که اکنون در زمینه زبانها و فرهنگ کهن ایران صاحب‌نظرند و در دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها در مقام‌های بالای علمی به خدمات آموزشی و پژوهشی می‌پردازند همگی گام نخستین را در این راه سخت ولی دلنشین در گروه ما برداشته‌اند و از کلاسهای دکتر ابوالقاسمی بهره برده‌اند.»
دکتر محمدتقی راشد محصل نیز در مراسم شب بخارا دربارۀ آشنایی خود با استاد ابوالقاسمی گفته است:
«آشنایی من به عنوان یکی از نخستین شاگردان استاد دکتر ابوالقاسمی که تا به امروز پیوسته از راهنماییها و هدایتهای مشتاقانه ایشان برخوردار بوده است به پنجاه سال پیش یعنی مهر ماه ۱۳۴۶ میرسد. استادی جدی، دیرآشنا، صریح و صمیمی که از مردم برآمده با همگان به تواضع و فروتنی زیسته به مال و قدرت بیاعتنا بوده معلمی را برگزیده و امروز هم شاگردان او که در طول سال‌های تحصیل از خوان دانشش بهره گرفتهاند، بهترین یاران و دوستان اویند. اگرچه سال‌های عمر و تلاش او در کسوت یک استاد که از درس و تحقیق و مشاغل اجرایی مربوط به آموزش نیز روی گردان نیست، توان روزهای جوانی را از او گرفته است اما روح بلند او همچنان به او نیرو میبخشد. برجستهترین ویژگی استاد سوای دانش گسترده در زبانهای ایران باستان، فارسی کهن، زبانهای عربی، فرانسوی و انگلیسی و آلمانی و حتی روسی حافظۀ قوی و منظم اوست که مثال زدنی است. هنوز علاقۀ نخستین خدمت را دارد. هر یک از شاگردان خود را به صفتی یا رفتاری و کلامی خاص میشناسد، و هنوزز روزهای آغازین آشنایی خود را با شاگردان خود فراموش نکرده است و از حال و کار هر یک نیز به خوبی باخبر است و با آنان به طرق مختلف در ارتباط است.»
لازم به ذکر است دکتر محسن ابوالقاسمی دارای آثار متعددی از جمله شامل «تحول معنی واژه در زبان فارسی»، «پنج گفتار در دستور تاریخی زبان فارسی»، «تاریخ زبان فارسی»، «تاریخ مختصر زبان فارسی»، «دستور تاریخی زبان فارسی»، «راهنمای زبانهای باستانی ایران (۲ جلد)»، «زبان فارسی و سرگذشت آن»، «شعر در ایران پیش از اسلام» و «مانی به روایت ابن الندیم» میباشد.
بر اساس اعلام دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، پیکر محسن ابوالقاسمی، ساعت 9 صبح یکشنبه (21 بهمن) از این دانشکده تشییع و در قطعه نام‌آوران به خاک سپرده می‌شود.