میراث مکتوب – بررسی ترجمه‌ها و تفسیرهای قرآن، از نظر شناخت تاریخی زبان فارسی و آگاهی به تحوّلات ساختاری آن، بسیار اهمیت دارد، زیرا این منابع از نخستین گنجینه‌های متون فارسی به شمار می‌روند که دامنه واژگانی زبان فارسی را گسترانده و بر غنای آن افزوده‌اند.
یکی از نفایس خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ترجمه قرآنی است که به قلم دانشمندی از سده 8ق، ترجمه شده. حسن بن محمد بن حسین قمی نیشابوری، مشهور به نظام اعرج، از ناموران اهل تسنّن بوده که تا 728ق. زندگی می‌کرده است. او از شاگردان قطب شیرازی (م 710ق) و دارای آثار فراوانی است. نظام اعرج، شاعر نیز بوده و اشعارش به صورت پراکنده در جنگ‌ها و تذکره‌ها و سایر منابع خطی به چشم می‌خورد.
از ترجمه‌ای که نظام بر قرآن کریم نوشته، دو نسخه موجود است: نخست نسخه‌ای محفوظ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 11309 است، این نسخه‌ی کامل و بدون افتادگی، تنها متن ترجمه را در بر دارد. تاریخ کتابت این نسخه 916ق است و کهن‌ترین نسخۀ این متن محسوب می‌شود. نسخۀ دوم به شماره 1502 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که در زیر آیات قرآن کتابت شده است. این نسخه را محمد بن احمد نیریزی به سال 987ق. نگاشته است.
از آنجا که نظام نیشابوری دانشمندی مسلّط به زبان عربی بوده و به‌ویژه با قواعد صرفی و نحوی و بلاغی، آشنایی کامل داشته، ترجمه‌ای که ارائه کرده بسیار مهم و معتبر است. وی در ترجمه خود به ترجمه تحت اللفظی اکتفا نکرده و برای فهم بهتر آیات عبارات و جملاتی را به متن اضافه کرده که بسیار مفید واقع شده. نثر نظام در این ترجمه، نثری شیوا و روان و در کمال سادگی دارد و شیوه ترجمه‌اش سبب شده تا این متون از نظر ادبی و لغوی در میان متون مهم تحقیقی جا بگیرد. معادل‌سازی واژگانی از ویژگی‌های مهم دیگر این ترجمه است که می‌تواند آن را در تحقیقات لغوی و واژگانی مورد توجه سازمان‌ها و نهادهایی مانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی قرار دهد.
ترجمه قرآن کریم، به تصحیح دکتر محمد دزفولی توسط کتابخانه مجلس شورای اسلامی، در قطع وزیری و 754 صفحه چاپ شده و به قیمت 500.000 ریال عرضه می‌شود.
منبع: مرکز پژوهش کتابخانه مجلس