میراث مکتوب – خطابه يا سخنوری فنی است كه شنونده را بدان بر منظوری ترغيب و به سخني اقناع كنند، و آن قياسي مركب از مقدمات مقبول يا مظنون باشد. از اينرو، خطابه به اعتبار ماده قياس، يكي از صناعات خمس يا از فصول تسعه منطق بر شمار آمده است
.
«ماتیکان» واژه‌ای است پهلوی در فارسی میانه دقیقاً به معنای «مواد و مصالح، اصول اَسناد، متون موثّق» و «مجموعه مقالات» که در مقدمۀ کتاب «ماتیکان عین‌القضات همدانی» ریشه‌شناسی و پیشینۀ کاربرد آن فرا نموده شده، امروزه دیده می‌شود که کمابیش تداول یافته است.
ماتیکان فلسفی شامل گزینه گفتارهای نویسندۀ این کتاب و مجموعۀ (بیست مقاله دربارۀ حکمت و عرفان) به طور عمده گزارش معارف فلسفی یا حکمت عقلی و عرفانی در ایران باستان و بعضی از حکیمان آن دوران، اشهَرِ فیلسوفان و عارفان دورۀ اسلامی، به‌ویژه تقریر و تبیین «حکمت طبیعی» و نیز مدنیّات و کامشهرهای خردمندان و فرزانگان ایرانی است که طی چهل سال فرادست آمده است.
فهرست عناوین کتاب به شرح زیر است:
مقدمه کتاب
خطابه (در منطق)
اُستانس مِسمَغان (فیلسوف ایران باستان)
حکمت عقلی در ایران (پیش از اسلام)
خاستگاه ایرانیِ کلمۀ حقّ
فرهنگ‌شناسی عرفان ایرانی
حکیم ایرانشهری
سی بند فلسفی «رازی»
حدوث دهری (در نزد رازی)
جبر و اختیار (در نزد رازی)
خِرَد شهر رازی (سیاست مدنی)
حکیم رازی و ناصر خسرو
دیدگاه فلسفی بیرونی
این سینا (Avicenna)
دادشهر «ابن سینا»
اللذّه و الألم (من وجهه نظر ابن سینا)
رَجُل هَمَدانی و ابن سینا
طبیعیات عمر خیام
شیخ مفید و حکمت طبیعی
حکیم اِلاهیِ همدان (عین القضات)
خواجه یوسف همدانی
نمایگان
اذکائی (سپیتمان)، پرویز، ماتیکان فلسفی؛ بیست گفتار دربارۀ حکمت و عرفان، تهران، بنیاد موقوفات افشار با همکاری نشر سخن، 441 صفحه، قطع: وزیری، بها: 450000 ریال، 1397.